Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) арабша сөйлегенімен, Құран Қытай тілінде түссе қалай болар еді дегенмен салыстыруға бола ма?
Бұл өте орынды сұрақ. Мұнымен қатар бір ой да туындауы мүмкін: егер Інжіл Алла Тағаладан түссе, неге ол Исаның (ғ.с.) сөйлеген тілінде емес, басқа тілде жазылған? Бұл Құранның түсу жолынан өзгеше емес пе? Ендеше осыны бірнеше қадаммен қарастырайық.
1. Қытай мен араб тілдерін салыстыру – дәл мысал емес
Қытай мен араб тілдері арасында тарихи байланыс жоқ. Қытай тілінде түсірілген кітапты араб қоғамы мүлде түсінбейтін еді. Әлбетте, Алла мұны ғажайыппен жасай алады. Бірақ ол кітапты тіпті пайғамбардың (с.ғ.с.) өзі де түсіне алмаса, онда ол хабар адамдарға пайдалы болмас еді. Олар оны түсінбеген соң, елемей кетер еді, ал ұрпақтар ұмытар еді.
Пайғамбарлық хабар қоғамға әсер ету үшін алдымен сол қоғамға түсінікті болуы керек. Сондықтан да Құран араб тілінде түсті.
2. Құран неге араб тілінде түсті?
Құранның арабша түсуінің мақсаты – араб халқына ескерту беру еді. Бұған төмендегі аяттар дәлел:
“Біз оны арабша Құран етіп түсірдік, даналықты ұғынсын деп.”
—Жүсіп сүресі, 12:2
“Осылайша Біз оны араб тіліндегі үкім ретінде түсірдік…”
— Рад сүресі 13:37
“Осылайша саған уахи етіп арабша Құран түсірдік, қалалардың анасы (Мекке) мен оның айналасындағыларды ескерту үшін…”
— Шура сүресі 42:7
«Біз бұл Құранды араб тілінде түсірдік, түсініп, даналық ала алсын деп.»
— Зухруф сүресі (Сән-салтанат), 43:3
Юсуф Әли 42-сүренің 7-аятындағы («Кеңес») тәпсірінде былай дейді:
«Қалалардың анасы» – Мекке қаласы. Құранның араб тілінде түсуінің мәні – оның сол қоғамға түсінікті әрі айқын болуында. Құран сол адамдардың арасында жарияланды» (түсіндірме №4533). Сондықтан бұл ескерту арабтарға, әсіресе Мекке халқына арналды. Олар Құдайдың хабары арқылы даналық үйреніп, тура жолға түссін деп Құран араб тілінде түсірілді – бұл оның мақсаты болатын.
Ал Інжіл болса тек еврей халқына емес, бүкіл адамзатқа арналған хабар болды. Иса әл-Мәсіхтің (ғ.с.) дәуірінде дүние жүзі, әсіресе Таяу Шығыс аймағы, негізінен грек тілінде сөйлейтін. Бұл жағдай шамамен үш ғасыр бұрын өмір сүрген Ескендір Зұлқарнайынның (Александр Македонский) жаулап алуларының нәтижесінде қалыптасты. Ол көптеген аймақтарға грек тілін таратып, оны халықаралық деңгейде үстем тілге айналдырды – дәл бүгінгі ағылшын тіліндей. Бүгінде ағылшын тілі бүкіл әлемде кең таралғаны секілді, ол да бір тарихи күштің нәтижесі. Ұлыбританияның отаршылдық тарихы мен АҚШ-тың қазіргі ықпалын ескерсек, ағылшын тілі халықаралық қарым-қатынаста ең көп қолданылатын тілге айналды. Сондықтан мен – швед болсам да – бұл мақаланы ағылшын тілінде жазып отырмын. Себебі менің ағылшын тілім швед тіліне қарағанда кеңірек аудиторияға жетеді, әрі сіз швед тіліндегі мақаланы оқи алмауыңыз мүмкін екенін де білемін.
Грек тілі сол дәуірдегі яһудилер арасында да кеңінен қолданылды, сондықтан олардың көпшілігі қос тілді болды. Шынында, яһудилер грек тілін соншалықты жиі қолдана бастады, тіпті Иса әл-Мәсіхтен (ғ.с.) шамамен 200 жыл бұрын Тәурат пен Забурды грек тіліне аударып шықты. Бұл аударма Септуагинта деп аталады. Септуагинта сол кездің өзінде яһудилер арасында ғана емес, яһуди емес халықтар арасында да кеңінен оқылды. Менің Інжілге арналған блогымнан Септуагинта туралы толығырақ мұнда және мұнда оқи аласыз.
Септуагинтаның маңыздылығы сол – Иса әл-Мәсіх (ғ.с.) заманында халық Киелі жазбаларды көбіне грек тілінде оқыды, түпнұсқа еврей тіліне қарағанда.
Иса әл-Мәсіх (ғ.с.) өзі де грек тілінде сөйлеген болуы мүмкін, өйткені Інжілде оның яһуди емес гректермен және римдіктермен сөйлескен бірнеше оқиғасы келтіріледі. Бірақ ол шәкірттерімен (серіктерімен) арамей тілінде сөйлескені анық, себебі бұл сол кездегі Галилея аймағының яһудилеріне тән ана тілі еді.
Ал Інжілдің авторлары сөзсіз қос тілді және грек тілін жақсы меңгерген еді.
– Матай – салық жинаушы болғандықтан, грек тілінде сөйлейтін римдіктермен тұрақты байланыста болған.
– Лұқа – тегі грек, сондықтан оның ана тілі грек тілі болған.
– Жохан Марк Иерусалимнен шыққан, сол себепті грекше сөйлейтін яһуди болған.
– Жохан ауқатты отбасынан шыққан әрі жақсы білім алған, сондықтан грек тілін жетік білген және өмірінің біразын Палестинадан тыс жерлерде өткізген.
Олар әлемге Інжілдің хабары таралсын деп жазды. Сондықтан сол дәуірдің адамдары оны түсіне алуы үшін, Інжілді грек тілінде жазды. Тәурат пен Забур Інжіл мазмұнын анықтап тұрады (Құранда келтірілген Інжіл белгелері туралы өз парақшамда жаздым), сондықтан Інжіл авторлары Тәурат пен Забурдан жиі үзінді келтірді. Бұл үзінділер көбінесе грек тіліндегі Септуагинтадан алынған.
Тарих бізге бұл хабардың грек тілді Таяу Шығыс өңіріне тез тарағанын дәлелдейді. Бұл – сол заманда жазбаларды грек тілінде оқу қалыпты әрі күтілетін нәрсе болғанын көрсетеді.
Бұл грек тілінде неге жазылғанына жауап береді. Алайда, егер Иса әл-Мәсіх (ғ.с.) арамей тілінде сөйлеген болса, оның сөздері басқа тілде — грекше жазылғанда, Алла Тағала сол жазушыларға уахи бере алар ма еді? Осы сұрақ туындайды. Бірақ Иса әл-Мәсіх (ғ.с.) өзі бұл жайлы алдын ала уәде берген. Ол шәкірттеріне, яғни Інжілді жазғандарға, Алланың оларға тура жол көрсететінін және ақиқатты еске салып, үйрететінін айтқан.
Жохан жазған Ізгі хабарда, Иса әл-Мәсіхтің (ғ.с.) шәкірттерімен қоштасар алдындағы жеке әңгімесінде, мынадай уәделер келтіріледі:
“Егер мені сүйсеңдер, менің өсиеттерімді орындайсыңдар. Мен Әкемнен сұраймын, ол сендерге басқа бір Кеңесші — шындық Рухын береді, ол мәңгі сендермен бірге болады. (…) Бұл сөздердің бәрін мен сендерге қасымда жүргенде айттым. Ал Кеңесші — Киелі Рух, Әкем оны менің атымнан жібереді. Ол сендерге бәрін үйретіп, мен айтқан сөздерімді естеріңе салады. (…) Келешекте сендерге әлі айтатын көп нәрсем бар, бірақ қазір оны қабылдай алмайсыңдар. Алайда шындық Рухы келгенде, ол сендерді бүкіл шындыққа бастайды… Ол келешекте не болатынын да сендерге білдіреді.”
(Жохан 14–16 тараулардан үзінділер)
Демек, Иса әл-Мәсіх (ғ.с.) Киелі Рухтың шәкірттеріне басшылық ететінін уәде еткен. Ол жазу барысында да, куәлік еткенде де, шындық Рухы арқылы оларды жетелейтінін айтты.
Бұл уәде кейіннен Пауыл елші жазған Тімөтеге 2-хатта былай деп түсіндіріледі:
“Барлық Жазба Құдай Рухының жетелеуімен жазылған. Олар тәлім беру, әшкерелеу, түзету әрі әділдікке тәрбиелеу үшін пайдалы. Осылайша Құдайдың адамы барлық игі іске толықтай жарақталады.”
(2 Тімоте 3:16–17)
Яғни, Киелі кітап – Құдайдың Рухымен шабыттандырылған сөздер. Алла Тағаланың өзі олардың жазғанын қорғап, бағыттап отырған.
Мәселе — олардың жазғанының тура болуын, яғни Алланың Рухымен шабыттанып, «Құдай тынысы» арқылы жазылуын қамтамасыз ету еді. Осылайша, уахи етілген бұл хабар сенімді де, қауіпсіз де болар еді.
Сөйтіп, Інжілдің түсуі мен жариялану жолы Құран Кәрімнің түсуінен өзгеше болғанымен, бұл оны бұрыс немесе кемшілеу ете ме? Жоқ. Біз, керісінше, Алланың әр істі Өз қалауы мен даналығы бойынша әртүрлі жолмен жүзеге асыруға толық құқығы мен құдіреті бар екенін мойындауымыз керек. Мысалы, Мұса пайғамбар (ғ.с.) Алланың саусағымен жазылған ережелерді Синай тауында тас тақталарда алды. Бірақ бұл кейінгі барлық пайғамбарлар дәл солай, сол жерде және сол тәсілмен уахи алу керек дегенді білдірмейді. Алғашқы пайғамбарлар еврей болғаны үшін кейінгілер де сол ұлттан болуы шарт емес. Немесе Нұх пайғамбардың (ғ.с.) үкімі су арқылы келгені үшін барлық үкім судың көмегімен болуы керек деп айта алмаймыз.
Біз бұл сұрақтардың бәріне “жоқ” деп жауап берер едік.
Себебі Алла Тағала — Егемен Жаратушы. Ол әрбір пайғамбарды, әрбір әдісті және құралды Өз еркімен таңдай алады. Біздің міндетіміз — сол хабардың шынымен Алладан келген-келмегенін тану. Ал Құран Кәрімнің өзі Інжілдің уахи етілгенін айғақтап тұр. Иса әл-Мәсіхтің (ғ.с.) өзі де бұл уахидың Рух арқылы шабытпен жазылатынын уәде еткен. Сондықтан бұған қарсы дауласу — даналыққа жатпайды.
Қорыта айтқанда, Інжіл сол дәуірдегі барша халыққа түсінікті болу үшін грек тілінде жазылды. Оны жазған шәкірттерге Алла Тағала шындық Рухын жіберіп, тура жол көрсететінін уәде еткен. Құран бұл уахиды растайды. Иә, бұл уахи беру жолы Құраннан бөлек, бірақ Алла Тағалаға біз Оның қандай жолмен сөйлеу керектігін айтып бере алмаймыз. Ол адамзат тарихында Өз хабарын әртүрлі пайғамбарлар мен тәсілдер арқылы жеткізді — және әлі де жеткізе береді.