Бұрын біз Тәуратта Алланың адамды Өз бейнесінде жаратқанын көрдік. Бұл — әрбір адамның, соның ішінде сенің де өміріңнің аса қымбат екенін түсіндіреді. Алайда, Киелі жазбалар жаратылысымыздан кейін бір үлкен мәселе бар екенін де көрсетеді. Бұл Забур жыры сол мәселені анық ашып береді:
2 Сондай адам мінсіз жүріп, әділдік істейді,
Забур жырлары 14:2-3
Шын жүректен ақиқатты ғана сөйлейді,
3 Ешкімді уытты тілмен өсектемейді,
Жолдасына ешбір зұлымдық істемейді,
Жақынының арына дақ түсірмейді.
Бұл — бәріміздің “жемқорлыққа ұшырағанымызды” білдіреді. Біз «Құдайдың бейнесінде жаратылсақ» та, сол бейне бізде бүлінген. Бұл жемқорлық — Алладан тәуелсіз өмірді таңдаудан көрінеді («бәрі Құдайды іздеуден бас тартты») және «жақсылық» істемеуден байқалады.
Ойлы эльфтер мен орктар
Мұны түсіну үшін Сақиналар әміршісі фильміндегі эльфтер мен орктарды салыстырып көріңіз. Орктар — сұрықсыз әрі зұлым, ал эльфтер — сұлу, бейбіт (мысалы, Леголасты алыңыз). Бірақ бір кезде орктар — Саурон бұзған бұрынғы эльфтер болатын. Саурон олардың түпнұсқа бейнесін бұрмалап, өзгертіп жіберді. Киелі кітап та адамдар туралы осыған ұқсас нәрсе айтады: Алла адамдарды бастапқыда көркем бейнеде жаратқан, бірақ кейін біз орктар сияқты өзгердік.
Мысалы, біз не дұрыс, не бұрыс екенін білеміз. Бұл — Жаратушы бейнесінде жаратылғанымыздың белгісі. Бірақ біз үнемі сол білгенімізбен өмір сүрмейміз. Бұл — компьютерге вирус жұққан кездегідей: жүйе бар, бағдарлама дұрыс, бірақ істен шыққан. Сол сияқты біздің моральдық жүйеміз де бар, бірақ ол бұзылған. Тауратта адамдардың бастапқыда жақсы, өнегелі болғаны, бірақ кейін бүлінгені айтылған. Бұл біз күнде өзімізден байқайтын жағдайға сәйкес келеді. Бірақ бұл тағы бір маңызды сұрақ туғызады: Неге Алла бізді осылай жаратты? Біз дұрыс пен бұрысты білеміз, бірақ сол білімге сай өмір сүре алмаймыз. Атеист Кристофер Хитченс осы жайлы былай деп жазған:
«Егер Құдай шынымен де адамдарды мұндай ойлардан (яғни бұзылған, арам ойлардан) азат еткісі келсе, онда Ол мүлде басқа түр жасап шығаруға көбірек көңіл бөлуі керек еді.»
— Кристофер Хитченс, Құдай ұлы емес: Дін бәрін қалай бұзады, 2007, б. 100
Бірақ ол маңызды бір нәрсені ескермей отыр. Тәуратта Алла бізді осылай етіп жаратты деп айтпайды. Керісінше, біз жаратылғаннан кейін бір жойқын оқиға болды делінеді. Адам ата мен Хауа ана Жаратушыға қарсы шығып, бүлікке барған кезде, сол кезде адам табиғаты өзгерді, бұзылды.
Күнә — біздің бастапқы бейнеміздің бұзылуы
Бұрын біз Алланың «бейнесі» деген ұғымды түсіну үшін мысырлық 100 фунттық банкноттағы сфинкс бейнесін пайдаланған едік. Бұл бейнеде де, шынайы сфинкстің өзінде де уақыт өте келе өзгеріс болған — мысалы, мұрны жоқ, денесі зақымдалған. Бүгінгі күні ол әлі де таңғалдырады, бірақ бастапқы пішінінен алшақтап, бүлінген. Тура сол сияқты, Таурат та біздің бастапқы бейнеміз бұзылған дейді. Бірақ сфинксті уақыт пен жел мүжіп тастаса, біздің бейнемізді бүлдірген — күнә.
Таурат бізді Алланың бейнесінде жаратылған, бірақ кейін бұзылған деп сипаттайды. Бұл қалай болды? Адам мен Хауа (алғашқы адамдар) жаратылғаннан кейін көп ұзамай бір маңызды таңдауға тап болды. Олар ерікті ерікке ие еді. Сол кезде Алланың рухани жауы — шайтан келіп, оларды азғырды. Киелі кітапта шайтан көбінесе біреу арқылы сөйлейді. Бұл оқиғада ол жылан арқылы сөйлейді:
Жаратылыс 3:1–13-тен үзінді:
— Құдай сендерге бақтағы ешбір ағаштың жемісін жемеңдер деп шынымен айтты ма? — деді. 2 Әйел жыланға:
— Жоқ, тіпті де олай емес, өлмейсіңдер! 5 Қайта, Құдай сендер осы жемісті жеген кезде көздеріңнің ашылатынын жақсы біледі. Сонда сендер ненің жақсы, ненің жаман екенін айыра алып, Құдай сияқты боласыңдар! — деді.
6 Әйел ағаштың жемісіне қарап, оның жеуге жақсы әрі көз тартарлық әдемі екенін және өзін ақылды етуге қызықтырып тұрғанын көрді. Содан ол ағаштың жемісінен алып жеді. Әйел қасындағы күйеуіне де берді, ол да жеді. 7 Сол кезде екеуінің көздері ашылып, өздерінің жалаңаш екенін білді. Содан олар інжір ағашының жапырақтарын біріктіріп тігіп, алжапқыштар жасап алды.
Құдай Иенің адамдарға барып, жасаған күнәларының салдарын ұқтыруы
8 Қоңыр салқын самал соққан кезде адам мен әйелі Құдай Иенің бақ ішінде жүрген дыбысын естіді. Олар Оның көзінен тасаланып, бақтағы ағаштардың арасына жасырынып қалды. 9 Ал Құдай Ие адамды дауыстап шақырып:
— Сен қайдасың? — деді. 10 Сонда ол:
— Сенің бақта жүргеніңді естіп, қорқып кеттім. Себебі мен жалаңашпын, сондықтан жасырынып қалдым, — деп жауап берді. 11Құдай Ие адамнан:
— Саған жалаңашсың деп кім айтты? Сен Мен жеуге тыйым салған ағаштың жемісінен жедің бе? — деп сұрады. 12 Адам:
— Қасыма Өзің берген әйел маған сол ағаштың жемісінен берді, содан мен жедім, — деді. 13 Құдай Ие әйелден:
— Сенің бұлай істегенің не? — деп сұрады. Әйел:
— Мені жылан азғырды, содан мен жедім, — деді.
Олардың таңдауы (және азғыруы) — «Құдай сияқты болу» еді. Бұған дейін олар барлық нәрседе Аллаға сеніп келді, бірақ енді олар өз күшіне сүйеніп, өз құдайы болуды қалады.
Сол сәттен бастап олар өзгерді. Ұят сезініп, жасырынуға тырысты. Құдай Адам атадан сұрағанда, ол Хауа ананы (және оны Өзі жаратқан Алланы) айыптады. Ал Хауа жыланды кінәлады. Ешкім өз жауапкершілігін мойындамады.
Күнә – Қазіргі қоғамдағы салдары
Адам ата мен Хауа ана таңдаған сол жол – өз еркімен Алладан бөлек өмір сүру – сол күні басталып, бүгінге дейін жалғасып келеді. Біз сол тәуелсіз табиғатты мұра еттік. Кейбіреулер Тәуратты қате түсініп, Адам атаның күнәсі үшін бізді де кінәлі деп есептейді. Бірақ Тәуратта бұл – оның жеке таңдауы. Алайда біз сол шешімнің салдарын арқалап жүрміз. Біз Адамның сол тәуелсіздікке ұмтылған табиғатын мұра еттік. Біз әлемнің құдайы болғымыз келмесе де, өз өміріміздің қожайыны болуға тырысамыз.
Бұл адамзат өміріндегі көптеген мәселелерді түсіндіреді. Біз есіктерімізге құлып саламыз, компьютерге құпиясөз қоямыз, бізге полиция керек – себебі өзара сенімсіздік бар. Сондықтан қоғамдар күйрейді – барлық мәдениеттердің ішінде бұзылу үрдісі бар. Мемлекеттер мен экономикалық жүйелер – бірі жақсы, бірі нашар – ақыр соңында бәрі де жемқорлыққа ұшырайды. Бұл біз неге жақсылық жасауға тырысып, бәрібір жамандыққа бой алдыратынымызды түсіндіреді. Біздің табиғатымызда бір нәрсе бар – бізді шын мәнінде болуымыз керек күйден тайдырып тұрады.
Күнә – Нысанадан мүлт кету
«Мүлт кету» деген ұғым біздің жағдайымызды жақсы сипаттайды. Бұл ұғымды Тәураттағы бір бейнелі мысал арқылы түсінуге болады:
“Олардың ішінде жеті жүз таңдаулы солақай жауынгер болды. Олардың әрқайсысы сақпанмен тас атқанда бірде-бір рет мүлт кетпейтін.”
Билер 20:16
Бұл жауынгерлер тас лақтыруда сондай шебер болған – ешқашан нысанадан ауытқымайтын. Жоғарыда «мүлт кету» деп аударылған иврит сөзі — יַחֲטִֽא (яхати) – Тәуратта күнә деп те аударылады.
Яғни, жауынгердің таспен дәл соғуы – нысанаға жеткендік. Ал мүлт кетсе – ол мақсатына жете алмаған. Сол сияқты, Алла Тағала бізді өзімен дұрыс қарым-қатынаста болуға және өзгелерге сүйіспеншілікпен қарауға шақырды. Бірақ күнә – осы мақсаттан ауытқу. Ол – бізді жаратқан бастапқы мәннен жаңылу.
Бұл – оптимистік немесе жай ғана бейтарап сурет емес. Адамдар көбінесе Тәураттың бұл ілімін ұнатпайды. Бірақ бір нәрсені ұнатпау – ол шын емес дегенді білдірмейді. Салықтар, соғыстар, жер сілкіністері де ешкімге ұнамайды, бірақ олар – өмірдің шындығы. Сол сияқты күнә да – ұнамаса да, айналып өте алмайтын шындық. Бүгінгі әлемде заңдар, полиция, құлыптар мен қауіпсіздік шараларының көп болуы – адамзаттың ішінде бір нәрсе дұрыс емес екенін дәлелдеп тұр.
Күнә – Бізді жұмақтан алыстатады
Бұл дүниеде соншалықты қиындықтар болған соң, көп адам жұмақты аңсайды. Олар сонда бәрі жақсы болады деп үміттенеді. Забурда, біздегі бүлінудің суреттелуінен кейінгі келесі тарау былай дейді:
“Уа, Жаратқан, сенің қасиетті шатырыңда кім тұра алады?
Киелі тауыңда кім тұра алады?”“Кімде-кім жүріс-тұрысы мінсіз болса, әділеттілік істеп,
Забур жырлары 15: 1-5
шын жүректен сөйлесе,
өзгелерге ғайбат айтпаса,
жамандық жасамаса,
өз сөзінде тұрып, зиян көрсе де сертінен таймаса,
пайызсыз қарыз беріп,
кінәсіз адамға қарсы пара алмаса –
сол адам ғана тұрақтап тұра алады.”
Дәуіт (ғ.с.)-бұл өлеңде кім жұмаққа кіре алатынын сипаттайды. Ол тек осындай қасиеттерге ие, таза жүрісті адамдар ғана Алланың «киелі тауына» ене алатынын айтады. Бұл орынды – егер Алла бұзылған адамдарды жұмаққа кіргізсе, онда олар бұл дүниедегідей жұмақты да бүлдірер еді. Бірақ мәселе мынада: кім осы талаптарға толықтай сай өмір сүре алады?
Құтқарылуға үміт бар
Міне, осында біз шын мәніндегі мәселені көреміз. Біз өзімізді Алла Тағала жаратқан бастапқы бейнемізден алыстатып алдық. Енді біз моральдық тұрғыда нысанаға жете алмаймыз – мүлт кетеміз. Бірақ Алла бізді бұл күйімізде тастап кеткен жоқ. Оның біз үшін құтқару жоспары бар болатын. Сол себепті Інжіл сөзі тура мағынасында «Жақсы хабар» дегенді білдіреді.
Алла бұл жоспары туралы алғаш рет Адам мен Хауаға сөйлеген кезінде айтқан. Ендігі бөлімде біз осы Інжілдің алғашқы уәдесіне – Адам белгісіне – назар аударамыз.