Мұсаның екінші нышан-белгісі жайында айтқанда, Синай тауында берілген өсиеттердің қаншалықты қатаң талаптармен берілгеніне тоқталған едік. Сол кезде өзіңізге мына сұрақты қоюыңызды өтіндім: “Мен бұл Заңды үнемі толық орындай аламын ба?” Егер сіз де мен сияқты оны үнемі орындай алмай жүрген болсаңыз, онда бізге – Сот күні ауыр жаза күтіп тұр. Бұл – өте маңызды мәселе. Ендеше, не істеу керек? Мұсаның ағасы Һарон (Арон деп те аталады) және оның ұрпақтары осы мәселені шешу үшін Құдайдың бұйрығымен құрбандықтар шалды. Бұл құрбандықтар адамдардың Құдайдың Заңын бұзған күнәлары үшін өтеу ретінде шалынып, сол күнәларды жабуға арналған еді. Һаронның шалуына арналған екі ерекше құрбандық бар: біреуі – баспақ (қашар), екеуі – теке. Бұл құрбандықтар күнәні жабу үшін берілген нышан-белгілер болды. Алдымен екі текеге қатысты рәсімнен бастайық.
Иен далаға айдалатын теке және тазару күні
Мұса пайғамбардың (ғ.с.) бірінші нышан-белгісінде біз перғауынның құлдығынан босап шыққан күн жайында айтқанбыз. Бұл оқиға яһудилер үшін Құтқарылу мейрамы деп аталып, күні бүгінге дейін жыл сайын атап өтіледі. Алайда, Тауратта басқа да діни мейрамдар жайлы өсиеттер бар. Солардың ішіндегі ең маңызды мейрамдардың бірі — Тазару күні. Бұл күннің ережелері мен рәсімдері Тауратта егжей-тегжейлі баяндалған.
Тазару күніне қатысты соншалық нақты әрі мұқият нұсқаулар не үшін берілген? Мұны төмендегі оқиғадан түсінеміз:
Һаронның екі ұлы Жаратқан Иенің алдына Оның бұйырмаған отын алып келіп, қайтыс болған соң Жаратқан Ие Мұсаға былай деді:
— Ағаң Һаронға айт: ол өз еркімен шымылдықтың ар жағындағы ең қасиетті орынға — Келісім сандығының үстіндегі қақпақ алдына — қалаған уақытында кіре алмайды. Әйтпесе, өледі. Себебі Мен сол қақпақтың үстіндегі бұлт ішінде боламын. Бұл — күнәнің арамдығынан тазару рәсімі жүргізілетін орын.
Леуліктер 16:1-2
Құдай ғана болатын ең қасиетті орын және Һаронның құрбандығы. Һаронның екі ұлы Жаратқан Ие мекендеген ең қасиетті орынға лайықсыз кірмек болғаны үшін қайтыс болды. Бұл олардың Заңды толық орындамағанының салдары еді. Өйткені сол киелі шатырда Өсиет сандығы тұрған. Құранда да осы Өсиет сандығы туралы айтылған:
«Оның патшалығының белгісі — Раббыларың тарапынан сендерге тыныштық сыйлайтын сандықтың келуі. Оның ішінде Мұса мен Һарұн (ғ.с.) әулеттерінен қалған мұралар бар. Оны періштелер алып келеді. Расында, бұл сенетіндер үшін бір белгі».
Бақара 2:248
Өсиет сандығы — Мұса арқылы берілген Құдайдың Заңының көрінісі әрі Оның билігінің нышан-белгісі болатын. Оның ішінде тасқа қашалып жазылған Он өсиет сақталған. Кімде-кім осы Заңның бір ғана талабын бұзса, Құдайдың қатысуындағы бұл қасиетті жерде өлімге душар болатын. Һаронның екі ұлы осы шектеуді елемей, орынсыз кіргені үшін жан тапсырды. Сондықтан Құдай Һаронға жылына тек бір рет, тек Тазару күні ғана киелі шатырға кіруге рұқсат берді. Ал сол күннің өзінде де, ол алдымен өзінің күнәсі үшін құрбандық шалып, өзін және отбасын тазартып алуы керек болды:
«Һарон жас бұқаны өзінің күнәсінің құнын өтеу үшін құрбандыққа шалсын. Осы арқылы ол өзін және отбасын арамдықтарынан тазартады. Содан кейін Жаратқан Иенің алдында хош иісті затты түтіндетіп, Келісім сандығының үстіндегі қақпақты түтінмен көлегейлесін. Осылайша ол аман қалады».
Леуліктер 16:6, 13
Жас бұқа — Һаронның өз күнәларының құнын өтеу үшін шалған құрбандығы еді. Осыдан кейін Һарон екі текені киелі шатырдың алдына алып келіп, ерекше рәсімді орындайтын:
«Содан кейін Һарон екі текені кездесу шатырдың кіреберісінде Жаратқан Иенің алдына алып келсін. Ол жеребе тастап, қай теке Жаратқан Иеге арналатынын, ал қайсысы халықтың күнәсін арқалап, иен далаға айдалатынын анықтасын. Жаратқан Иеге арналған текені күнә үшін құрбандық ретінде шалсын».
Яғни, бұқаның өлімі — Һаронның күнәларына, ал бірінші текенің өлімі — бүкіл Исраил қауымының күнәларына төлем болды. Екінші, тірі теке иен далаға айдалып, оған Һарон бүкіл халықтың күнәларын мойнына жүктейтін — бұл күнәлардың алыстатылғанының нышаны болатын:
«Содан соң Һарон халықтың күнәларының құнын өтейтін құрбандыққа арналған текені шалсын. Оның қанын қасиетті жерге алып кіріп, бұқаның қанымен не істеген болса, соны істесін: қақпақтың үстіне және алдына бүркіп шашсын. Осылайша Һарон қасиетті орынды Исраил халқының барлық күнәлары мен бүліктерінен тазартады. Кездесу шатыры да дәл солай тазартылады».
Леуліктер 16:15-16
Иен далаға айдалатын теке және күнәнің алыстатылуы
Һарон ең қасиетті орын, Кездесу шатыры және құрбандық үстелін күнәнің арамдығынан тазартып болған соң, тірі текені алып келетін. Содан кейін ол екі қолын сол текенің басына қойып, Исраил халқының бүкіл күнәсі мен теріс қылықтарын мойындап, символикалық түрде сол күнәлардың бәрін осы текенің мойнына артады. Содан соң ол текені алдын ала тағайындалған адамға тапсырып, ол жануарды елсіз иен далаға айдап апарып, босатып жібереді. Осылайша теке — бүкіл халықтың күнәсін арқалап, олардан алысқа, иесіз далаға әкеткен болып есептеледі.
Яғни, Һарон алдымен өзінің күнәсі үшін бұқаны құрбандыққа шалса, содан кейін бір теке бүкіл халықтың күнәлары үшін шалынады. Ал екінші тірі теке — сол күнәларды адамдардан алыстату үшін иен далаға жіберіледі. Бұл рәсім арқылы халық күнәларынан тазарған деп есептелетін. Мұндай тазару рәсімі жылына бір рет, Тазару мейрамы күні ғана орындалатын.
Баспақ, Бақара сүресі және Таураттағы құрбандық
Тауратта Һаронға арналған тағы бір ерекше құрбандық – баспақ, яғни сиыр жайлы айтылған. Бұл Құранда да көрініс табады және “Бақара сүресі” (Сиыр сүресі) осы атаумен аталған. Құранда бұл құрбандық туралы мынадай аят бар:
«Сөйтіп, (Алла): “Өлікті сол сиырдың кейбір мүшесімен ұрыңдар” деді. Алла осылайша, өлгенді тірілтіп, сендерге Өз белгілерін көрсетеді. Мүмкін, ойланарсыңдар».
Бақара 2:73
Бұл жерде сиыр өлі мен тірінің арасындағы дәнекер ретінде қарастырылады — яғни құрбандық өмір мен өлім мәселесін шешуге арналған нышан-белгі рөлін атқарады. Бұл нышан-белгіні терең түсіну үшін, Таураттағы құрбандық туралы нұсқауды қарастырайық:
«Сиырдың терісі, еті, қаны, ішкі ағзалары — бәрі Елазардың көз алдында өртеліп жіберілсін. Діни қызметкер самырсын ағашының жаңқасын, сайсағыздың бұтақшасын және ал қызыл жүннен бір шүйке алып, жанған дененің үстіне лақтырсын».
Руларды санау 19:5-6
Сайсағыз (исоп) — тазарту рәсімдерінде қолданылатын қасиетті өсімдік. Бұл өсімдіктің символдық маңызы бар: ол Мысырдан шыққан түні де пайдаланылған болатын:
«Сайсағыз бұтағымен құрбандықтың қанын ыдыстан алып, есік жақтаулары мен маңдайшасына жағыңдар. Содан кейін таң атқанша ешқайсың да сыртқа шықпаңдар!»
Мысырдан шығу 12:22
Міне, құрбандық шалу рәсімдеріндегі әрбір әрекет – адамның күнәсінен арылып, Құдаймен татуласуының символы. Баспақтың өртелуі, сайсағыздың қолданылуы, иен далаға айдалған теке – бәрі де тазару, кешірім және рухани жаңа өмірге өту туралы Құдайдан келген нышан-белгілер ретінде түсіндіріледі.
Арамданбаған басқа біреу баспақтың өртелген күлін жинап алып, оны елді мекеннен тыс, таза жерге апарып сақтау керек. Бұл күл Исраил қауымы үшін күнәдан тазарту рәсімінде қолданылатын тазару суына қосылады. Бұл рәсім күнәдан арылу үшін арналған.
Руларды санау 19:9
Кейін осы күл тазару суымен араластырылады. Дәстүр бойынша бұл сумен жуынған адам арамдықтан тазарады. Бірақ бұл су барлығын емес, нақты бір жағдайды тазартады — өлікке жанасқан адамды.
«Өлген адамның мәйітіне жанасқан әркім жеті күн бойы арам саналады. Ол адам үшінші және жетінші күндері арнайы сумен тазару рәсімінен өтуі тиіс. Сонда ғана ол таза болады. Егер осы күндері тазармаса, ол таза болмайды. Ондай адам Жаратқан Иенің мекенін арамдайды және Исраил қауымынан аластатылсын. Себебі ол тазару суымен тазаланбаған, демек арам күйінде қалған».
Руларды санау 19:11-13
Сөйтіп, өлікке жанасқан адам тазару рәсімі арқылы ғана қайта таза бола алатын. Бірақ мәйіттің неге арамдық көзі саналатынын ойланып көрейік. Адам ата күнәсінен кейін (бізді қоса алғанда) барлық адамзат өлімге душар болды. Сондықтан өлім — күнәнің нәтижесі. Өлік — сол күнәнің тікелей салдары, ал оған жанасқан адам да рухани тұрғыда арам болады. Бірақ баспақтың күлі араласқан тазару суы — сол арамдықтан арылудың жолы болды.
Неліктен баспақ?
Неге дәл баспақ (ұрғашы сиыр) таңдалды? Жазбада тікелей себеп келтірілмейді, бірақ Киелі кітап мәтіндерін зерделей отырып, бір мағына шығара аламыз. Киелі Жазбаларда Жаратқан Ие көбінесе ер жынысында «Ол» деп бейнеленеді, ал Исраил халқы — әйел жынысында. Бұл символдық тұрғыдан Құдайдың жетекшілік етуші, ал сенуші халықтың Оған еруші екенін көрсетеді. Бастаушы — әрқашан Құдай. Сол сияқты Ыбырайымнан ұлын құрбандыққа шалуды да талап еткен — Құдайдың Өзі, Таураттағы Он өсиетті де Құдай берді, Нұх пайғамбар кезінде топан суды жіберген де — Ол. Адам ешқашан өздігінен бастамашы болмаған — тек Құдайдың бастамасын орындаған.
Баспақтың күлі арқылы жүзеге асқан тазару — адамзаттың ішкі сұранысына, ұят пен ар-ожданмен күресіне жауап болған. Неге ұрғашы мал? Себебі бұл символизмде адамның ұят пен әлсіздіктен арылуындағы нәзіктік пен шынайылық бар. Күнә тек заң бұзушылық қана емес — ұят, өкініш, ішкі арамдық. Құдай бізді сол сезімдерден арылту үшін амал дайындады. Мысалы, Адам ата мен Хауа ана күнә жасағаннан кейін, Алла Тағала оларға ұяттарын жабу үшін теріден киім тігіп берді. Сол сәттен бастап, адамзат киім киюді қалыпты санап келеді — оның мәні тереңде, күнә мен ұятты жабуда жатыр. Сол сияқты, баспақтың күлімен жасалған тазару суы — күнәдан кейінгі ұят пен рухани арамдықтан арылудың символы. Біздің тазаруымыз үшін біреу құрбан болды — бұл нышан-белгі бізге арналған.
«Сондықтан да адал жүрекпен, нық сеніммен Құдай алдына жақындайық. Жүрегімізге (Мәсіхтің төгілген қаны) бүркіліп, ар-ұжданымыз күнәдан тазарсын, денеміз де таза сумен жуылсын».
Еврейлерге 10:22
Тазару күні шалынатын құрбандықтар – екі теке – еркек мал болған. Олар Құдайға бағышталып, күнәнің құнын өтеу үшін шалынды. Біз Он өсиетте айтылғандай, Заңның бір әріпін бұзудың өзі — өлімге әкелетінін еске түсірейік (толық үзіндіні көру үшін осында басыңыз). Құдай әділ Сот болып қала береді, ал әділ Сот ретінде Ол күнә үшін өлім жазасын талап етеді. Жас бұқа Һаронның (өз күнәсі үшін) құрбандыққа шалынады. Бірінші теке — Исраил халқының күнәларына арналған құрбандық. Ол арқылы Құдайдың әділ талабын орындау көзделеді. Ал екінші теке халықтың күнәсін өз мойнына алып, иен далаға айдалады. Осы арқылы халықтың күнәсі алыстатылып, тазарды деп есептеледі.
Һарон осы рәсімді дәл солай орындады: екінші теке иен далада босатылып, күнә халықтан алыстатылды дегенді көрсетті. Бұл құрбандықтар мыңдаған жылдар бойы жалғасып отырды — уәде етілген жерде өмір сүрген Исраил халқынан бастап, Дәуіт пен оның ұрпақтары билік құрған дәуірде де, пайғамбарлар мен Иса Мәсіх (ғ.с.) өмір сүрген кезде де. Осы құрбандықтар адамзаттың терең рухани мұқтажын қанағаттандыру үшін орындалды. Бірақ, шын мәнінде, бұлар – келетін ұлы Құтқарушының белгісі мен көлеңкесі еді. Мұса пайғамбар (ғ.с.) мен Һарон арқылы берілген бұл соңғы нышан-белгілер Таураттың аяқталғанын білдіреді. Бұдан кейін Құдайдың хабарлары Забур арқылы, өзге пайғамбарлар арқылы жалғасады. Дегенмен, Таурат өзінің ең маңызды тәлімін осы нышан-белгілер арқылы береді. Мұса пайғамбар (ғ.с.) бір ерекше Ұлы Пайғамбар келетінін алдын ала болжады. Сонымен қатар ол, Исраил ұрпақтарына қарғыс пен бата қатар жүретініне болжам жасады.