Иса әл-Мәсіх (ғ.с.) тұтқындалып, сотталмас бұрын шәкірттерімен ұзақ сұхбат жүргізді. Бұл сұхбат Жохан жазған Ізгі хабарда баяндалады. Жохан Иса Мәсіхтің он екі шәкіртінің бірі болған және сол кездегі әңгіменің куәсі ретінде осы сөздерді жазуға рухани жетекшілік алған. Иса (ғ.с.) осы сұхбат барысында шәкірттеріне: Ол кеткеннен кейін «Ақиқат Рухы» келеді деп уәде берді. Сонда табиғи бір сұрақ туындайды: бұл «Ақиқат Рухы» кім? Немесе келді ме?

Ахмед Дидаттың бұл пікірталасты шиеленістіргені

Бұл мәселе біршама дау тудырды, өйткені беделді дағуатшы Ахмед Дидат мырза бұл «Ақиқат Рухы» Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.) деп айтқан. Оның бұл пікірін мен де, сіздердің көпшілігіңіз де естіген боларсыздар. Бірақ біз бұл сұраққа танымал адамның айтуымен емес, нақты дерек пен байыпты зерттеу арқылы жауап беруіміз қажет.

Сондықтан біз Иса Мәсіхтің (ғ.с.) Жохан жазған Ізгі хабардағы осы «Ақиқат Рухы» жайлы сипаттамасына назар аударуымыз керек. Себебі бұл — Дидаттың да, басқа адамдардың да иелігінде бар жалғыз тарихи дерек. Бұл баяндама [осы жерден толық оқуға болады], және оның мәнмәтінін түсіну үшін оны түгел қарастыру маңызды. Ал біз төменде Ақиқат Рухына қатысты негізгі үзінділерді бөліп қарастырамыз. Сонымен, Иса (ғ.с.) бұл келетін «Ақиқат Рухын» қалай сипаттаған?

Иса (ғ.с.) «Ақиқат Рухы» туралы не үйретті?

Иса Мәсіх (ғ.с.) былай деді:

«Мен Әкемнен сұраймын, ол сендерге басқа Қамқоршыны береді. Ол сендерге көмектесіп, әрдайым қасымда болады – бұл Ақиқат Рухы. Оны бұл дүние қабылдай алмайды, себебі ол оны көрмейді де, танымайды да. Бірақ сендер оны танисыңдар, өйткені ол сендермен бірге тұрады және сендердің іштеріңде болады. Мен сендерді жетім қалдырмаймын, мен сендерге қайта келемін. Көп ұзамай дүние мені көрмейді, бірақ сендер мені көресіңдер…»

Жохан 14:16-19

Иса (ғ.с.) бұл жерде «Ақиқат Рухын» бірнеше маңызды сипаттамалармен сипаттайды:

• Ол — Қамқоршы. Мұндағы грек сөзі — параклетос (παράκλητον), «пара» — «қасында», «калео» — «шақыру» деген мағынаны береді. Бұл сөз көбіне «Жұбатушы» немесе «Кеңесші» деп те аударылады.
• Оны дүние көре де алмайды, тани да алмайды, себебі бұл Рух — көзге көрінбейді.
• Ол шәкірттердің ішінде өмір сүреді.

Бұл сипаттамалар тәні бар адамға келмейді, өйткені адамдар тәні бар жанды көре алады. Ал Иса (ғ.с.) сипаттап отырған Ақиқат Рухын ешкім көре алмайды. Сонымен қатар, физикалық денелі пайғамбардың басқа адамдардың ішінде өмір сүруі мүмкін емес.

«Осының бәрін мен сендермен әлі бірге жүргенімде айттым. Бірақ Қорғаушы, яғни Киелі Рух, Әке менің атымнан жіберетін Ол – сендерге бәрін үйретеді әрі Мен сендерге айтқанның бәрін естеріңе салады».

Жохан 14:25-26

Демек, бұл Ақиқат Рухы шәкірттерге тәлім беріп, Иса әл-Мәсіх (ғ.с.) үйреткен барлық сөздерді еске түсіреді.

«Сендерге Әкемнен жіберетін Қорғаушы – Әкеден шығатын Ақиқат Рухы келгенде, Ол Мен туралы куәлік етеді. Сендер де куәлік етуге тиіссіңдер, өйткені басынан бастап Менің жанымда болдыңдар».

Жохан 15:26-27

«Бірақ Мен сендерге шын айтамын: Менің кетуім сендер үшін жақсы. Өйткені егер Мен кетпесем, Қорғаушы келмейді; ал Мен кеткен соң, оны сендерге жіберемін. Ол келген кезде, дүниені күнә, әділдік және үкім туралы әшкерелейді:
– күнә туралы, өйткені олар Маған сенбейді;
– әділдік туралы, өйткені Мен Әкеме бара жатырмын, енді Мені көрмейсіңдер;
– үкім туралы, өйткені бұл дүниенің әміршісі сотталды.

«Сендерге айтатын тағы көп нәрсем бар, бірақ қазір оны көтере алмайсыңдар. Алайда Ақиқат Рухы келгенде, ол сендерді бар шындыққа жетелейді. Ол Өз бетімен сөйлемейді, тек естігенін айтады және келешекте не болатынын сендерге білдіреді. Ол Мені мадақтайды, өйткені Менен алғанын сендерге жария етеді. Әкеге тиесілі нәрсенің бәрі – Менікі. Сондықтан мен: ‘Ол Менен алады да, сендерге жария етеді’ – деп айттым».

(Жохан 16:7—15)

Мұнда біз Шәкірттерге Ақиқат Рухының жіберілетінін және ол шәкірттерді барлық шындыққа бағыттайтынын, тіпті оларға «әлі алда» *яғни болашақта не болатынын айтып беретінін көреміз). бастап есте сақтайсыз Таурат пайғамбардың белгісі бұл қабілет Мұсаның (а.с.) адамдардың біреудің шынайы пайғамбар екенін білуі үшін берген белгі екенін айтты.

Дидат дұрыс па? Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.) уәде етілген Ақиқат Рухы ма?

Жоғарыда келтірілген сипаттамаларға қарағанда, мен Ақиқат Рухының Мұхаммед пайғамбарды (с.ғ.с.) меңзейтінін көре алмаймын. Себебі, Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) тәні болды, оны Оған сенбегендер де көрді (мысалы, Меккедегі Құрайыштар). Сондай-ақ, ол Исаның (ғ.с.) шәкірттерінде «өмір сүрген» жоқ, оларға жіберілмеді, тәлім бермеді және бағыт көрсетпеді. Негізі, Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.) Исаның шәкірттерінен шамамен 600 жыл кейін өмір сүрді, яғни олармен ешқандай тікелей байланысы болмады. Ал Ақиқат Рухы шәкірттерге арнайы жіберіледі деп уәде етілген болатын.

Мен Ахмед Дидаттың бұл Ақиқат Рухының Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с.) екенін дәлелдеу үшін қолданған уәждерін мұқият қарап шықтым. Бірақ оның дәйектері көбінесе жартылай шындыққа негізделген болып көрінді және Исаның (ғ.с.) сөздерінің шынайы мағынасына дәл сәйкес келмеді. Оның талпынысы қаншалықты ықыласты болса да, мен оның тұжырымдарында шындықты бұрмалау жиі кездесетінін байқадым. Сіз басқаша ойлауыңыз мүмкін, әрине, бұл мақалада басты мәселе ол емес. Бірақ өзім үшін бұл дәлелдер сенім ұялатпады.

Сондықтан, бұл бөлімдерді зерделей отырып, мен Ақиқат Рухы Мұхаммед пайғамбарға (с.ғ.с.) қатысты деген тұжырым шынайы сипаттамалармен сәйкес келмейді деп есептеймін. Діни құлшыныс қаншалықты күшті болса да, ол нақты деректерді жоққа шығара алмайды.

Ақиқат Рухы кім?

Ендеше «Ақиқат Рухы» нақты кім? Бұл сұраққа жауап табу үшін біз Лұқа жазған Ізгі хабардың жалғасы болып саналатын «Елшілердің істері» кітабына жүгінеміз. Бұл кітап Иса Мәсіхтің (ғ.с.) көкке көтерілгеннен кейінгі шәкірттерінің басынан өткен оқиғаларды баяндайды. Онда Иса (ғ.с.) көкке көтерілерден бұрын не істеп, не айтқаны егжей-тегжейлі жазылған (мұндағы «Ол» — Иса (ғ.с.), ал «Жақия» — Яхия (ғ.с.)).

Бір күні ол шәкірттерімен бірге тамақтанып отырғанда, оларға мынадай өсиет айтты:

«Иерусалимнен кетпеңдер, Әкемнің уәде еткен сыйын күтіңдер. Жақия адамдарды сумен шомылдырды, бірақ сендер бірнеше күннен кейін Киелі Рухпен шомылдырылмақсыңдар».

Сонда олар Оның жанына жиналып:
«Ием, Сіз дәл қазір Исраил патшалығын қалпына келтіресіз бе?» — деп сұрады.

Иса (ғ.с.) оларға былай деп жауап берді:
«Әкенің Өз билігімен белгілеген уақыттары мен мерзімдерін білулеріңе болмайды. Бірақ Киелі Рух сендердің үстеріңе қонғанда, сендер күшке ие боласыңдар; әрі Иерусалимде, Яһудея мен Самарияда және жердің түкпір-түкпірінде Менің куәгерлерім боласыңдар».

Осыны айтқан соң, олардың көз алдында Ол көкке көтерілді, ал бұлт Оны көздерінен жасырып әкетті.

(Елшілердің істері 1:4—9)

Мұнда біз Иса (ғ.с.) көкке көтерілер алдында шәкірттеріне Киелі Рухтың келетінін тағы да ескерткенін көреміз. Ал келесі тарауда, Иса (ғ.с.) көкке көтерілгеннен бірнеше күн өткен соң, Елуінші күн мейрамында (Пасхадан кейін 50 күннен соң болатын иудей мейрамы – бұл Мұсаның дәуіріндегі белгілермен байланысты), біз мынаны оқимыз:

«Елуінші күн мейрамы келгенде, бәрі бір жерде жиналды. Кенеттен көктен қатты жел соққандай дыбыс естілді де, ол отырған үйдің ішін түгел шарпыды. Сосын оларға тілге ұқсаған, от тәрізді бөліктер көрініп, әрқайсысының үстіне қонды. Барлығы Киелі Рухқа толып, Рухтың күшімен әртүрлі тілдерде сөйлей бастады.

Сол кезде Иерусалимде көк астындағы әртүрлі елдерден келген Құдайдан қорқатын яһудилер бар еді. Бұл дыбысты естіген халық жиналып, әркім өзінің ана тілінде сөйлеп жатқанын естігенде, аң-таң болды. Олар қайран қалып: «Бұлардың бәрі ғалилеялықтар емес пе? Сонда қалайша әрқайсымыз оларды өз туған тілімізде естіп тұрмыз? Парфиялықтар, Мидиялықтар, Эламдықтар, Месопотамия, Яһудея, Кападокия, Понт және Азия, Фригия мен Памфилия, Египет пен Кирена маңындағы Ливиядан келгендер; Римдіктер (яһудилер де, иудаизмді қабылдағандар да), Криттіктер мен Арабтар — бәріміз де олардың Құдайдың ұлы істерін өз тілімізде жариялап жатқанын естіп тұрмыз!» — деді. Олар таңырқап, бір-бірінен: «Бұл не деген керемет?» — деп сұрасты».

(Елшілердің істері 2:1—12)

Сонымен, біз шәкірттердің әрқайсысына «Құдайдың Рухы» түскенін және олардың ғажайып түрде басқа тілдерде сөйлей бастағанын көреміз. Елшілердің істері кітабын әрі қарай оқи отырып, олардың осы Киелі Рухтың жетекшілігімен әрекет етіп, қызмет еткенін байқаймыз.

Бұл оқиға Иса әл-Мәсіхтің (ғ.с.) Ақиқат Рух туралы баяндаған сипаттамасымен толықтай сәйкес келеді. Алайда бұл түсінік біз үшін маңызды нәтижелерге және қосымша сұрақтарға себеп болуы мүмкін. Алдымен осы салдарларға тоқталайық.

Ақиқат Рух және Исаның (ғ.с.) шәкірттерінің жазбалары

Біріншіден, Иса әл-Мәсіхтің (ғ.с.) шәкірттері осы сәттен бастап Киелі Рухпен жетеленіп отырды. Бұл олардың кейінгі өміріндегі әрекеттерінен және жазған хаттарынан айқын көрінеді. Мысалы:

«Кейінгі кездері кейбіреулер сенімнен безіп, адастырушы рухтар мен жындардан шыққан ілімдерге ермек болады»

1 Тімотеге 4:1

«Мен Иерусалимнен бастап Иллирикке дейін Мәсіхтің Ізгі хабарын толығымен жарияладым — белгілер мен кереметтердің күшімен, Құдай Рухының құдіретімен»

Римдіктерге 15:19

Сонда періште маған: «Мынаны жаз: Тоқтының үйлену тойына шақырылғандар бақытты!» — деді. Және ол тағы: «Бұл – Құдайдың шынайы сөздері», – деп қосты. Мен оның аяғына жығылып, табынбақ болдым. Бірақ ол: «Мұны істеме! Мен де сен секілді, Иса туралы куәлікке берік болған бауырластарыңмен бірге Құдайдың қызметшісімін. Құдайға ғана құлшылық ет! Себебі Иса туралы куәлік – пайғамбарлық Рухтың мәні», – деді.

Аян 19:9-10

Жаңа Өсиеттегі Иса әл-Мәсіхтің (ғ.с.) сахабалары қалдырған бұл жазбалар олардың Ақиқат Рухына сүйенгенін және сол Рух арқылы билік пен түсінік алғанын көрсетеді. Жоғарыда келтірілген алғашқы үзіндіде Рух жазушыға болашақ туралы – яғни, адамдардың шынайы сенімнен бас тартып, жалған ілімдерге еретін сәті туралы – пайғамбарлық береді. Екінші үзіндіде, жазушы Мәсіхтің Ізгі хабары таралуы жолында көрсетілген кереметтер мен белгілерді Құдай Рухының құдіреті арқылы жасалғанын айтады. Ал үшінші үзіндіде, жазушы аянда періштені көріп, оған табынуға иек артқан сәтте, періште оны тоқтатып, Құдайға ғана ғибадат ету керек екенін, ал бұл аян – Иса туралы куәлік беретін Пайғамбарлық Рухтан екенін түсіндіреді.

Бұл көріністер Иса әл-Мәсіхтің (ғ.с.) Ақиқат Рух туралы баяндауында айтқан сипаттамалармен толықтай сәйкес келеді. Бұл Рух оның шәкірттеріне ішкі басшылық беріп, олардың пайғамбарлық етіп, Иса (ғ.с.) туралы куәлік етуіне себеп болды.

Бұл – неге біз Исаның (а.с.) шәкірттерінің Жаңа Өсиеттегі жазбаларына аса байыппен қарауымыз керек екендігінің маңызды себептерінің бірі. Себебі бұл жазбалар Ақиқат Рухының жетелеуімен жазылған. Сол себепті біз оларды Мұса пайғамбардың (ғ.с.) Тәураттағы жазбаларындай құрметпен қабылдауымыз керек. Өйткені Иса әл-Мәсіх (ғ.с.) өзі уәде еткен: «Бұл Рух Менің саған айтқан сөздерімнің бәрін саған есіңе түсіреді». Демек, бұл шәкірттердің жазғандары – жай естеліктер емес, Құдайдың Рухынан жеткен ақиқаттар. Сондықтан оларға құлақ түріп, байыппен қабылдаған жөн.

Ақиқат Рухы және Інжілге сенетін барша жандар

Ақиқат Рухының келуі тек Исаның (ғ.с.) серіктеріне әсер еткен жоқ. Ол әлі де өмір сүреді және барша Інжілге сенетін жандардың жүрегінде әрекет етеді. Бұл рух адам өмірін өзгертеді. Киелі жазбаларда бұл туралы былай делінген:

«Құтқарылу туралы ақиқат Ізгі хабарын естігенде, сендер де Мәсіхке сендіңдер. Сенген кезде, уәде етілген Киелі Рух арқылы мөрлендіңдер».

Ефестіктерге 1:13

«Ал Рухтың жемісі – сүйіспеншілік, қуаныш, тыныштық, төзімділік, мейірімділік, ізгілік, адалдық, жұмсақтық және ұстамдылық. Мұндай қасиеттерге қарсы заң жоқ».

(Ғалаттықтарға 5:22-23)

Ақиқат Рухының уәдесі тек Исаның (а.с.) серіктеріне шабыт беру үшін емес еді – бұл Рух барлық Інжілге сенушілерге де беріледі. Ол бізді ішкі рухани тұрғыдан жаңартып, өмірімізді Рухтың жемісімен – сүйіспеншілікпен, төзімділікпен, қуанышпен, сабырмен, мейіріммен және адалдықпен – өрнектейді. Бұл қасиеттер, көбіне, біздің бұрынғы өмірімізде үстем болған: алауыздық, қызғаныш, нәпсіқұмарлық, ашуланшақтық, ашкөздік сияқты мінездерге мүлде қарама-қайшы. Мен өз өмірімнен айта аламын – Ақиқат Рухы менің ішкі болмысымды өзгерткенде, менің әрекеттерім де соған сай өзгерді. Бұл – Ізгі хабардың ең үлкен сыйларының бірі. Рух жүрекке енгенде, оның ықпалы тек ішкі дүниеде емес, сыртқы өмір салтымызда да көрініс табады. Сондықтан да Інжіл – «сүйінші» деп аталады.

Ақиқат Рухы – Жаратылыстан бастап әрекетте

Киелі Рух туралы түсінікті тереңірек түсінгіміз келсе, оның тарихы Жазбалардың ең басынан басталатынын байқаймыз. Тіпті Жаратылыстың алғашқы беттерінде-ақ біз Оның рөлін көреміз:

«Әуелде Құдай көк пен жерді жаратты. Жер пішінсіз және бос болды, тереңдікті қараңғылық басып жатты. Ал Құдайдың Рухы судың үстінде қалықтап жүрді».

Жаратылыс 1:1-2

Яғни, Ақиқат Рухы – тек Жаңа Өсиеттен басталатын құбылыс емес. Ол бастапқыдан-ақ Құдайдың жоспарында, Оның жарату әрекеттерінде және адамдармен қарым-қатынасында белсенді рөл атқарған.

Демек, Рух тіпті жаратылыстың өзінде де әрекет еткен!

Бұл бізге үлкен сұрақ тастайды: Құдайдың Рухын немесе Ақиқат Рухын қалай түсінуіміз керек? Бұл – терең әрі тылсым тақырып. Дегенмен, Құран мен Інжілге ортақ кейбір түсініктер бізге бағыт береді. Көптеген мұсылмандар Құранды Алланың мәңгілік сөзі ретінде қабылдайды – ол Мұхаммед пайғамбарға (с.ғ.с.) уахи етілгенімен, өзінің табиғаты жағынан жаратылмаған, яғни ол әрқашан бар. Мүмкін, Құдайдың Рухы да осындай – мәңгілік, Алладан шыққан, бірақ жаратылмаған. Таураттың басында Рухтың жаратылыстың үстінде қалықтап жүргенін көрдік. Бұл Оның шектеусіз, тылсым болмыс екенін білдіреді. Киелі кітаптар бұл туралы толық ашып айтпайды – бәлкім, бұл «Аллаға ғана мәлім» құпиялардың бірі шығар.

Мен Құранды жаттау үшін үлкен еңбек еткен адамдарды білемін – олар Құдай сөзін өз жүрегіне орнату үшін тер төккен. Ал енді елестетіп көріңіз: егер Ақиқат Рухы шын мәнінде жоғарыда сипатталғандай болса және бізге оның «ішімізде болатыны» уәде етілсе – бұл қандай ұлы нығмет! Бұл тек сыртқы білім емес, ішкі рухани өзгерісті де білдіреді. Біздің өміріміз Рухтың жемістерін – сүйіспеншілік пен төзімділікті, адалдық пен қуанышты – көрсете бастайды. Сондықтан Ақиқат Рухының маңыздылығы мен Оның бізге деген әсері туралы шын жүректен ойланған жөн. Бұл жай ғана ілім емес – бұл жүректі өзгертуге бағытталған Құдайдың әрекеті.