Забурға кіріспе мақалада пайғамбар әрі патша Дәуіт (ғ.с.) Забурды «Жырлар» кітабымен бастағаны айтылған. Кейіннен басқа пайғамбарлар бұл жинаққа өз жазбаларын қосты. Солардың бірі – Ишая (ғ.с.) – үлкен пайғамбарлардың қатарына жатады. Бұл атау оның кітабының көлеміне де байланысты болуы мүмкін. Ишая шамамен б.з.д. 750 жылы өмір сүрген. Төмендегі уақыт сызбасында оның Забурдағы басқа пайғамбарлармен қатар өмір сүрген кезеңі көрсетілген.
Забурдағы уақыт сызбасында Ишая (ғ.с.) өмір сүрген жылдары және басқа пайғамбарлардың хронологиясы
Ишая пайғамбар (ғ.с.) шамамен 2800 жыл бұрын өмір сүрсе де, болашаққа қатысты көптеген пайғамбарлық сөздер айтқан. Мұса пайғамбар (ғ.с.) алдын ала айтып кеткендей, шынайы пайғамбар болашақты болжай алуы тиіс. Забурға кіріспе мақалада Сүлеймен пайғамбардан (ғ.с.) кейін келген патшалардың көпшілігі тура жолдан тайғаны айтылған. Бұл жағдай Ишая пайғамбар өмір сүрген кезеңге де сәйкес келеді. Оның кітабында Иерусалимге төнген сот жайлы көптеген ескертулер бар. Бұл ескертулер шамамен 150 жылдан кейін орындалып, бабылдықтар Иерусалимді жаулап алған. (Тарихты осы жерден қараңыз.) Бірақ Ишая бұдан да алыс болашаққа көз жүгіртіп, адамзатты құтқару үшін Алла Тағаланың ерекше нышан-белгі беретінін де хабарлаған. Бұл пайғамбарлық сөз Исраилдің патшасына, яғни Дәуіттің (ғ.с.) ұрпағына бағытталған. Сол себепті бұл Нышан-белгі «Дәуіттің әулетіне» арналып айтылған.
Сонда Ишая былай деді:
— Дәуіттің әулеті, сөзіме құлақ салыңдар! Адамдардың төзімін сынағандарың аз болғандай, енді Құдайымның да төзімін сынамақсыңдар ма?! Ендеше Тәңір Иенің Өзі сендерге бір керемет жасайды: міне, пәк қыз құрсақ көтеріп, ұл туады. Оған «Имануил» (яғни «Құдай бізбен бірге») деген ат қояды. Нәресте есейіп, жаманнан бас тартып, жақсыны таңдай білетін жасқа келгенде, оның тағамы айран мен бал болады.
Ишая 7:13-15
Қандай батыл пайғамбарлық сөз!
Пәк қыз ұл туады деген пайғамбарлық – ешкім естіп, елестете алмаған, ақылға сыймайтын сөз. Көптеген адамдар мұнда бір қате кеткен болар деп санап келген. Егер біреу болашақта не болатынын жазғысы келсе, дәл осындай оғаш әрі күмән тудыратын жайтты айта қоймас еді. Бірақ біздің қолымызда – дәл осындай мәтін бар. Иса Мәсіх (ғ.с.) дүниеге келмей тұрып жазылған бұл сөздің түпнұсқасы Өлі теңіз маңынан табылған көне орама қолжазбаларда кездеседі. Демек, бұл сөз Иса Мәсіхтің (ғ.с.) келуінен көп бұрын айтылған. Өлі теңіз маңында табылған орама қолжазба негізінде осы пайғамбарлық сөз өте ертеде жазылды деп тұжырымдай аламыз.
Иса Мәсіх (ғ.с.) пәк қыздан туады деп жарияланған
Бүгінгі таңда біз бұл сөздің неге меңзегенін анық түсінеміз. Ешбір пайғамбар – Ыбырайым (ғ.с.), Мұса (ғ.с.) немесе Мұхаммед (ғ.с.) – пәк қыздан туған емес. Адамзат тарихында тек Иса Мәсіх (ғ.с.) қана осындай ерекше жолмен дүниеге келді. Жаратқан Ие осы арқылы бізге Нышан-белгі берді, бұл біз Оның жоспарын алдын ала түсіне алсын дегені.
Анасы оны Еммануил деп атады
Бірінші нәрсе – ұл туған қыз оған «Еммануил» деген есім береді, бұл «Құдай бізбен бірге» дегенді білдіреді. Бұл қалайша мүмкін? Мұның бірнеше түсіндірмесі бар. Соның бірі: Құдай Өзінің халқын тастап кеткен жоқ, керісінше, қиын кезеңде де олармен бірге екенін көрсету үшін осы Нышан-белгіні берген. Иса Мәсіх (ғ.с.) дүниеге келген кезде исраилдіктер басқа ұлттың билігінде өмір сүріп жатты. Сол себепті «пәк қыздан туған ұл» – Құдайдың Өз халқын ұмытпағанының, оларға қарсы емес екенінің белгісі болды.
Інжілдің Лұқа жазған нұсқасында Иса Мәсіхтің анасы Мәриямға періште келіп, ұл туатынын хабарлайды. Сол кезде Мәриям Құдайды мадақтап былай дейді:
— Жан дүнием Иемді мадақтайды,
Құтқарушым Құдайға шаттанады.
Қарапайым күңінің хәлін
Құдай назарында ұстады.
Сондықтан барлық ұрпақтар
Мені енді «Құдай жарылқаған жан» деп атайды.
Құдіретті Құдай – есімі киелі –
Маған ұлы істер жасады.
Оның рақымы
Өзін құрметтегендерге
Ұрпақтан ұрпаққа жалғасады.Ол күшті қолымен іс істейді,
Көкейі асқақтарды тоздырады.
Биліктегілерді тақтан түсіріп,
Кішіпейілдерді биіктетеді.
Ашқандарды мол етіп тойдырып,
Байларды құр қол қайтарады.Ол өз халқы – Исраилге
Лұқа 1:46-55
Мейірім көрсетіп,
Ата-бабаларымызға –
Ыбырайым мен оның ұрпағына –
Уәде еткеніндей рақымын есінде сақтайды.
Көріп отырғанымыздай, періште Мәриямға ұл туатынын хабарлаған кезде, ол мұны Тәңір Иенің Ыбырайым мен оның ұрпақтарына уәде еткен мәңгілік рақымын орындауы деп қабылдады. Бұл Құдайдың соты Оның халқын тастап кетті дегенді білдірмейді. Керісінше, пәк қыздан туған ұл – Құдайдың Сөзінде тұратынының және Өз халқымен бірге екендігінің белгісі.
Пәк қыздан туатын ұл «жамандықтан бас тартып, жақсылықты таңдайды»
Бұл пайғамбарлық сөздің тағы бір ғажайып жағы – нәресте белгілі бір жасқа келгенде, «жамандықтан бас тартып, жақсылықты таңдайтын» болады деп айтылуы. Ишая былай деп жазады: бұл бала сүт пен балмен қоректеніп жүрген кезінде-ақ, дұрыс пен бұрысты айыра алатын саналы жасқа жеткен соң, өзі таңдау жасап, жамандықтан бас тартады. Менің кішкентай ұлым бар. Мен оны өте қатты жақсы көремін, бірақ ол өздігінен жақсылықты таңдап, зұлымдықтан аулақ болуды үйрене алмайды. Біз әйелім екеуіміз оған үнемі үйретіп отырамыз – ескертіп, үлгі көрсетіп, дұрыс достар табуға көмектесіп, қажет болса жазалап та жатамыз. Біз оның жақсылыққа бет бұрғанын қалаймыз. Бірақ қанша тырыссақ та, оның болашағы туралы ешқандай кепілдік жоқ. Қазір өзім ата-ана болған соң, мені жамандықтан сақтап, жақсылыққа баулығаны үшін ата-анамның қандай еңбек сіңіргенін енді түсінгендеймін. Егер ата-ана өз баласын «жайқалған көгалдай» мәпелеп тәрбиелемесе, баланың өзі табиғи түрде жақсылықты таңдап кете қоюы екіталай. Бұл дүниеде біртүрлі тартылыс бар сияқты – егер күреспесең, бала мінезсіздікке, жаман жолға қарай бет алуы мүмкін.
Міне сондықтан да біз есіктерімізге құлып саламыз. Сондықтан да полиция, заңдар, құпиясөздер мен қауіпсіздік жүйелері бар. Себебі шындық мынау: адамдар өздігінен зұлымдықтан бас тартып, жақсылыққа ұмтылуға қауқарсыз. Біз бір-бірімізден қорғануға мәжбүрміз.
Пайғамбарлардың өзі де үнемі жамандықтан бас тартып жақсылықты қолдай алмаған
Иә, бұл — шындық. Тауратта Ыбырайым пайғамбардың (ғ.с.) екі рет әйелін «қарындасым» деп айтып, перғауынды адастырғаны жазылған (Жарат. баст. 12:10–13 және 20:1–2). Мұса пайғамбар (ғ.с.) бір мысырлықты өлтірген (Мысырдан шығу 2:12), әрі бір сәтте Құдайдың бұйрығын орындамай, өрескел қателікке бой алдырған (Руларды санау 20:6–12).
Құран Кәрімде Мұхамбет пайғамбарға (ғ.с.) бірнеше рет Алладан кешірім тілеу бұйырылған. Бұл да пайғамбарлардың өздері де әрдайым мінсіз болмағанын көрсетеді:
“(Мұхаммед Ғ.С.) енді біл! Шын мәнінде Алладан басқа ешбір тәңір жоқ. Өзіңнің әрі мүмін ер, әйелдердің күнәларының жарылқануын тіле! Алла, айналған әрі тұрақтаған жерлеріңді біледі.”
— Мұхамбет сүресі 47:19
Сондай-ақ, төмендегі хадисте Мұхамбет пайғамбардың (ғ.с.) өзі күнәлары үшін шын жүректен кешірім сұрағаны айтылады:
Абу Муса аль-Ашари өзінің әкесінен жеткізген хадисінде Алланың Елшісі (ғ.с.) былай деп дұға еткен:
“Уа, Алла Тағала! Менің күнәларымды, білместігімді және артық уайымдарымды кешіре гөр. Сен менің істерімді менен жақсы білесің. Уа, Аллам, мен біліп, білмей, жасырын және ашық істеген барлық қателіктерімді кешір. Мендегі барлық кемшіліктерден тазарт. Өйткені Сен — Алғашқысы да, Соңғысы да, бәрінен үстемсің.”
— Муслим 35:6563
Бұл мысалдар пайғамбарлардың да адам болғанын, әрі олардың да Құдайдың рақымына мұқтаж болғанын көрсетеді. Ал ендеше, ешқашан қате жасамаған, жамандықтан өз еркімен бас тарта алған біреу пайда болса — бұл расында ерекше, айрықша Нышан-белгі емес пе?
Дәуіт пайғамбар (ғ.с.) да өз күнәлары үшін шын жүректен мінажат еткен. Оның Забурда жазған дұғасы былай дейді:
«Шексіз сүйіспеншілігің үшін, уа, Құдай, маған рақым ете гөр,
Забур 50:1-9
Мейіріміңнің молдығымен қылмыстарымды түгелдей өшіре гөр.
Әділетсіздігімнен арылтып, күнәларымнан тап-таза қыла гөр.
Өз қылмыстарымды мойындаймын, күнәларым көз алдымда тұрады.
Саған ғана қарсы күнә жасадым, көз алдыңда зұлымдық істедім.
Сондықтан Сенің сөзің әділ, үкімің де мінсіз.
Мен күнәкар болып дүниеге келдім,
Ана құрсағында жатқанда-ақ күнәмен былғанғам.
Бірақ Сен жүректің шын тазалығын қалайсың,
Ішкі жан дүниеме даналық құясың.
Мені құрбандық суымен тазарта гөр — сонда мен таза боламын.
Бар күнәмді жуып-шая гөр — сонда қардан да ақпын.»
Бұл өлең жолдары — шынайы өкініш пен кешірім тілеудің керемет үлгісі.
Осылайша, біз пайғамбарлардың өзі де өз күнәларымен күрескенін және олар да Алланың кешіріміне мұқтаж болғанын көріп отырмыз. Бұл бүкіл адамзатқа — Адам атаның барлық ұрпағына тән жағдай. Кемшіліксіз, күнәсіз, жамандықтан өз еркімен бас тартып, әрқашан жақсылықты таңдай алған жалғыз Біреу ғана бар еді — және Ишая (ғ.с.) пайғамбар сол туралы алдын ала хабар берген болатын.
Пәк қыздан туған киелі ұл
Ишая пайғамбар (ғ.с.) болашақта пәк қыздан ұл туатынын алдын ала айтқан кезде, ол ұлдың кішкентай жасынан бастап жаман мен жақсыны ажырата алатынын да жазды. Бұл кез келген бала үшін қалыпты нәрсе емес. Егер бұл бала шынымен де жамандықтан аулақ болып, әрдайым жақсылықты таңдай алатын болса — демек оның табиғаты біздің бәрімізден мүлде бөлек болуға тиіс.
Барлық пайғамбарлар мен әулиелер — бәрі де Адам атадан тараған. Сондықтан олар біздің табиғатымызды, яғни күнәға бейімділікті мұра етіп алған. Әкеден балаға мінез де, әлсіздік те, бейімділік те өтеді. Осы себептен Адам атаның күнәкар табиғаты бүкіл адамзатқа, оның ішінде ең ізгі адамдар мен пайғамбарларға да беріліп отыр.
Ал егер бір ұл пәк қыздан, яғни еркек қатысуынсыз дүниеге келсе — онда ол Адам атадан тікелей тарамайды. Демек, оның шежіресі, рухани бастауы басқаша, сондықтан ол күнәдан таза бола алады. Оның жаратылысы ерекше.
Міне, осыны Құран Кәрім де растайды. Мәриям сүресінде періште Мәриямға келгенде былай дейді:
«Мен саған бір таза бала беруге жіберілген Раббыңның елшісімін» деді.
— Мәриям 19:19–21
Мәриям: «Маған ешбір адам жоламаса, маған қалайша бала болады? Мен арсыз да емеспін» деді.
(Жебірейіл): «Ол солай болады. Өйткені Раббың: “Бұл Маған оңай. Мен оны адамдарға бір ғибрат әрі мейірім етіп жаратамын. Бұл — біткен іс” деді.»
Міне, осылайша Ишая пайғамбардың (ғ.с.) пайғамбарлығы мен Құрандағы аят бірін-бірі толықтырады. Бұл ұл – киелі. Ол басқалар сияқты емес, өйткені оның бойында күнә табиғаты жоқ. Сол себепті ол адамзатқа үміт болып келеді.
Адам ата туралы тағы бірер сөз
Қыздан туатын ұл жайлы хабарды тек кейінгі пайғамбарлар ғана жеткізген жоқ. Бұл уәде ежелден, яғни жаратылыстың басынан-ақ айтылған. Біз бұған дейін Адам ата оқиғасында, Алланың шайтанға айтқан сөзі арқылы берілген нышан-белгімен таныстық. Енді сол сөзге қайта үңіліп көрейік:
«Мен сен мен әйелдің арасын, сенің ұрпағың мен оның ұрпағының арасын жауластырамын. Ол сенің басыңды мыжиды, ал сен оның өкшесін шағасың»
— Жаратылыс баст. 3:15
Бұл — адамзатқа берілген алғашқы пайғамбарлық сөз. Мұнда Жаратушы Құдай әйелдің бір ерекше ұрпағы болатынын уәде етеді. Бұл ұрпақ шайтанмен күресіп, ақыр соңында оны жеңеді — «оның басын мыжиды». Ал шайтан болса, тек өкшесін шаға алады — яғни аз ғана уақытқа зиян келтіреді, бірақ түбінде жеңіледі.
Осылайша, әйелден тарайтын бұл ерекше ұрпақ — пәк қыздан туатын Ұл — шайтанмен болған мәңгілік күресте шешуші рөл атқарады.
Назар аударыңыз: бұл үзіндіде Құдай ұрпақты еркекке емес, әйелге уәде етіп тұр. Бұл – ерекше жағдай. Себебі бүкіл Киелі кітапта (Таурат, Забур, Інжіл) ұрпақ әрдайым еркек жағынан таратылады. Шежіреде тек әкелер мен ұлдар аталады. Осы себепті қазіргі заманғы батыстық сыншылар мұны «жыныстық әділетсіздік» деп санайды. Бірақ дәл осы жағдайда – бәрі керісінше: Құдай ұрпақты әйел арқылы уәде етуде, және бұл ұл – еркек қатысуынсыз дүниеге келеді.
Ишая айтып кеткен қыздан туған Ұл — сол уәде етілген «әйелдің ұрпағы»
Ишая пайғамбардың пәк қыздан туатын Ұл туралы пайғамбарлығы – Едем бағында айтылған Құдайдың алғашқы уәдесінің орындалуы. Ол – «әйелдің ұрпағы». Осыған қайта қарап, Адам атаға берілген алғашқы нышан-белгіні жаңа көзқараспен оқып көруге кеңес береміз. Сонда сіз бәрі өзара тығыз байланысты екенін байқайсыз.
Адам атадан тараған барлық ұрпақ, соның ішінде пайғамбарлардың өзі де, «жамандықтан бас тартып, жақсылықты таңдауға» өз бетімен қауқарсыз. Сондықтан Құдай, күнәмен бүлінген осы адамзатқа жат, ерекше біреудің келетінін – шайтанды жеңетін Киелі Ұлдың болатынын бастапқыда-ақ уәде етті.
Бірақ бұл Киелі Ұл осының бәрін қалай іске асырады? Егер бар мәселе тек Құдайдың еркін жеткізуде болса, онда Мұса, Ыбырайым секілді пайғамбарлар-ақ жеткілікті болар еді. Бірақ оның рөлі – басқаша. Бұл сұрақтың жауабын әрі қарай Забурды тереңірек зерттеу арқылы табуға болады.