«Қызметшінің нышан-белгісі» мақаласында Құдайдың Қызметшісі келетінін уәде еткенін қарастырдық. Бұл уәде түгелдей бір маңызды сұрақтың жауабына байланысты: адамдар бұл хабарға сенеді ме, жоқ па? Ишая пайғамбар (ғ.с.) кітабының 53-тарауы осы сұрақпен басталады:
«Біздің хабарымызға кім сенді? Жаратқан Иенің құдіреті кімге ашылды?»
Ишая 53:1
Ишая пайғамбар (ғ.с.) бастапқыда адамдар Қызметшінің хабарына сенбейтінін ескерткен. Бұл — адамдарға нышан-белгі жетпейді деген сөз емес. Жоқ. Нышан-белгілер нақты әрі айқын болады: жетіліктер жүйесі арқылы белгіленген уақыт, есімнің ашылуы, сондай-ақ «жер бетінен аластатылады» деген сияқты пайғамбарлық сөздер арқылы Қызметшінің келетін кезі дәл көрсетілген.
Мәселе — нышан-белгінің жетіспеушілігінде емес, адамдардың жүрегінің қатып қалғанында. Сондықтан Қызметші келмей тұрып, адамдардың жүрегін дайындайтын бір хабаршының келуі қажет болды. Осыған байланысты Ишая пайғамбар (ғ.с.) Қызметшінің жолын әзірлейтін адамның келетіні жайлы алдын ала ескерткен. Бұл туралы Забурда және Ишая кітабында жазылған.
«Айдалада бір дауыс жар салып тұр:
Ишая 40:3-5
‘Жаратқан Иеге жолды дайындаңдар!
Құдайымызға иен далада түзу даңғыл салыңдар.
Сай-салалар толтырылсын, тау мен төбе аласартылсын.
Бұралаң жолдар түзеліп, ойлы-шұңқырлы жерлер тегістелсін.
Сонда Жаратқан Иенің ұлылығы барлық адамға аян болады.
Барлығы Оның халқын қалай құтқарғанын анық көреді.
Өйткені мұны Жаратқан Иенің Өзі бұйырған».
Ишая пайғамбардың (ғ.с.) айтуынша, бір адам айдалада шығып, Жаратқан Иеге жол дайындайды. Ол Тәңірдің ұлылығы көрінуі үшін кедергілерді жояды. Бірақ бұл істің нақты қалай жүзеге асатынын Ишая ашып айтпайды.
Забурдағы соңғы пайғамбарлардың бірі – Малахия пайғамбар
Ишая, Малахия және басқа пайғамбарлардың уақыты тарихи сызбада нақты көрінеді.
Малахия пайғамбар (ғ.с.) Ишая пайғамбардан (ғ.с.) шамамен 300 жыл кейін өмір сүрген және Забур жинағындағы соңғы кітаптың авторы болған. Ол өз кітабында Ишаяның хабаршы туралы айтқан сөздерін дерлік сөзбе-сөз қайталайды. Міне, ол не деп жазған:
«Міне, Мен алдымнан Өзімнің хабаршымды жіберемін. Ол Менің алдымнан жолды дайындайды. Кенеттен сендер іздеген Жаратқан Ие Өзінің ғибадатханасына келеді. Сендер аңсаған Келісімнің Хабаршысы да келеді», — дейді Әлемнің Иесі.
Малахия 3:1
Бұл жерде тағы да Тәңірге жол дайындайтын хабаршы туралы айтылып отыр. Осы хабаршыдан кейін Жаратқан Иенің Өзі келетін болады. Енді Малахия (ғ.с.) қай келісім туралы айтып тұр? Егер естеріңізде болса, Еремия (ғ.с.) Алла Тағала біздің жүрегімізге қашалып сақталатын, бізбен Жаңа келісім жасайтыны туралы жазып қалдырған. Тек сонда ғана бізді күнәға итермелейтін шөліміз қанады. Малахия (ғ.с.) осы келісім туралы айтып тұр. Жаңа келісім жасау Хабаршының келгенін білдіреді.
Малахия (ғ.с.) Забурды ерекше пайғамбарлықпен аяқтайды. Малахия пайғамбар (ғ.с.) өз кітабының соңғы бөлімінде тағы да болашаққа көз жүгіртіп, былай деп жазады:
«Біліп қойыңдар, Жаратқан Иенің ұлы әрі қорқынышты күні келмей тұрып, Мен сендерге Ілияс пайғамбарды жіберемін. Ол әкелердің жүректерін балаларына, ал балалардың жүректерін әкелеріне бұрады. Егер олар бой ұсынбаса, Мен келіп, елді қарғап, жойып жіберемін».
(Малахия 4:5-6)
Малахия (ғ.с.) бұл жерде не айтқысы келді? «Сот күніне дейін Ілияс пайғамбар келеді» деуі нені білдіреді? Ілияс пайғамбар кім? Біз бұл пайғамбар туралы әлі толық айтып үлгерген жоқпыз (әрине, Забурдағы барлық пайғамбарды қарастыру ұзақ уақыт алар еді). Ілияс пайғамбар (ғ.с.) шамамен б.з.д. 850 жылдары өмір сүрген. Ол иен далада тұрып, жануар жүнінен тігілген киім киген. Тамақ ретінде жабайы бал мен ащы шөп жеген. Оның сырт келбеті де, өмір салты да ерекше болған. Малахия (ғ.с.) жаңа келісім орнамай тұрып, дәл Ілиястың жолымен жүретін хабаршы келетінін алдын ала ескерткен.
Осы пайғамбарлықпен Забур аяқталады. Бұл соңғы сөздер б.з.д. 450 жылы жазылған. Таурат пен Забурда болашаққа қатысты көптеген уәделер берілген. Солардың бірнешеуін келесі бөлімде қарастырайық.
Әлі орындалмаған Таурат пен Забурдағы уәделер
- Ыбырайым пайғамбар (ғ.с.): «Мория тауында Құдай қажетіңді Өзі береді» деген. Бұл сөздерге Құрбандық шалу мақаласы арналған болатын. Забур дәуірінің соңына қарай яһудилер сол уәде етілген Құдайдан келетін құрбандықты әлі де күтіп жүрген еді.
- Мұса пайғамбар (ғ.с.): Исраил халқына Құрбан айт мейрамын нышан-белгі ретінде берген. Осыған орай олар тарих бойы Песах мейрамын атап өтумен болды. Алайда бұл нышанның әлі толық ашылмаған, болашақта келетін маңызды шындыққа меңзейтінін ұмытып кетті.
- Мұса пайғамбар (ғ.с.) Тауратта сондай-ақ: «Мен сөздерімді Оның аузына саламын» деп келетін пайғамбар жайлы болжам жасаған. Алла Тағала бұл пайғамбар туралы: «Менің атымнан сөйлейтін Қызметшімді тыңдамайтын әркімді Өзім жауапқа тартамын» деп уәде берген.
- Дәуіт пайғамбар (ғ.с.): Мәсіхтің келетінін алдын ала хабарлаған. Осы пайғамбарлыққа сенген исраил халқы өз тарихы бойы Мәсіхтің патшалығы қандай болатынын үмітпен күтті.
- Ишая пайғамбар (ғ.с.): Пәк қыздан ерекше бір Ұл дүниеге келетіні туралы болжам қалдырған. Забур дәуірінің соңына дейін яһудилер
- Еремия пайғамбар (ғ.с.): Бір күні Жаратқан Ие тас тақтаға емес, адамның жүрегіне жазылатын Жаңа келісім орнатады деп болжаған.
- Захария пайғамбар (ғ.с.): Келетін Мәсіхтің нақты есімі жайлы пайғамбарлық айтқан.
- Даниял пайғамбар (ғ.с.): Барлығы патша ретінде қарсы алады деп күткен Мәсіхтің шын мәнінде «құрбандыққа шалынып, өлімге кесілетінін» жазып қалдырған.
- Ишая пайғамбар (ғ.с.): Қызметшінің көп қасірет шегіп, тірілердің арасынан аластатылатынын алдын ала мәлімдеген.
- Малахия пайғамбар (ғ.с.): Барлық осы уәделер орындалмай тұрып, ең алдымен Хабаршы келуі тиіс екенін жазған. Ол Қызметшінің келуіне дейін адамдардың жүректерін дайындауға тиіс болатын. Себебі халықтың жүрегі Құдайға қарсы қасарысып қалған еді.
Забур кітабы б.з.д. 450 жылдары аяқталды. Бірақ исраил халқы осы аталған пайғамбарлық уәделердің орындалуын әлі де күтіп отырды. Уақыт өте берді, ұрпақтар бірінен кейін бірі алмасып жатты, алайда уәделер әлі жүзеге аспаған еді. Олар үміттерінен таймай, Құдайдың уақтылы әрекет ететініне сеніп жүрді.
Забур дәуірі аяқталғаннан кейін не орын алды?
«Исраил тарихы» мақаладан білетініміз, б.з.д. 330 жылдары Ескендір Зұлқарнайын дүниенің көп бөлігін жаулап алды. Осы жаулап алулардан кейін көптеген халықтар мен мәдениеттер грек тілін ортақ тіл ретінде қабылдады. Бүгінгі таңда ағылшын тілі қалай халықаралық сауда, білім және мәдениет тіліне айналған болса, сол кезде грек тілі дәл сондай мәртебеге ие болды. Шамамен б.з.д. 250 жылдары яһуди ғұламалары иврит тілінде жазылған Таурат пен Забурды грек тіліне аударды. Бұл аударма тарихта Септуагинта деген атаумен белгілі. Біз атап көрсеткендей дәл сол аудармада «Христос» сөзі пайда болды. «Исаның аты» туралы мақалада көрсетілгендей, «Иса» есімі де дәл осы Септуагинтада алғаш пайда болған.
Ишая, Малахия және Ілияс пайғамбарлардың уақыт сызбасындағы орны
Б.з.д. 300–100 жылдар аралығында (уақыт сызбасында көк түспен белгіленген кезең) Мысыр мен Сирия арасында үздіксіз соғыстар жүріп жатты. Орналасуы жағынан дәл осы екі державаның ортасында тұрған исраил халқы амалсыздан бұл қақтығыстарға араласуға мәжбүр болды. Сол кезде Сирия билеушілері көпқұдайшыл грек дінін тарату арқылы исраил халқының Бір Құдайға табыну сенімін жоюға тырысты. Алайда яһуди дінбасылары Мұса пайғамбар (ғ.с.) арқылы берілген Тәңірге деген сенімді қорғау үшін пұтқа табынушылыққа қарсы көтерілістер ұйымдастырды. Егер осы діни көсемдер пайғамбарлық уәделердің орындалуы болса не болар еді? Алайда мәселе мынада: олар қаншалықты дін тазалығын сақтау үшін күрескенімен, Таурат пен Забурдағы пайғамбарлық сөздер олардың әрекеттеріне дәл келмейтін болашақ оқиғалар туралы айтқан. Сонымен қатар, бұл діни көсемдер өздерін ешқашан пайғамбар деп таныстырған жоқ. Олар өздерін тек Құдайдың жолын қорғайтын, пұтқа табынушылыққа қарсы шыққан тақуа адамдар деп білді.
Исраил халқының ұрпақтан ұрпаққа жалғасқан дінін сақтау жолындағы күресі туралы жазылған тарихи кітаптар да бар. Бұл еңбектерде халықтың өткен тарихы мен рухани сабақтары молынан баяндалған. Дегенмен, яһуди халқы бұл кітаптарды пайғамбарлықтан туған жазба деп қабылдамады. Сол себепті, олар Забур жиынтығына енгізілген жоқ. Бұл рухани әрі тарихи құнды еңбектер діндар адамдардың қолымен жазылғанымен, пайғамбарлардан шықпаған. Сондықтан бұл кітаптар апокрифтер деп аталады.
Бұл кітаптарда көптеген құнды әрі пайдалы мәліметтер болғандықтан, олар исраил халқы үшін тарихи жазбалар ретінде қабылданды және Таурат пен Забурмен қатар қолданылды. Кейін Ізгі хабар – Інжіл Шариф пен Иса Мәсіхтің (ғ.с.) уағыздары жазылған соң, Таурат, Забур және Інжіл біріктіріліп, Киелі кітап (әл-Китаб) құрастырылды. Апокрифтік кітаптар бүгінгі күнге дейін кейбір Киелі кітап нұсқаларында кездескенімен, олар Таурат, Забур немесе Інжілдің ресми құрамына енбейді. Соған қарамастан, Таурат пен Забурда берілген уәделер әлі орындалмаған деп есептелді. Грек үстемдігінен кейін исраил халқы қуатты Рим империясының қол астына өтті. Римдіктер өз билігін кеңейтіп, елді қатаң әрі тиімді түрде басқарды. Кез келген қарсылықты аяусыз басып отырды. Осы кезеңде яһудилер пайғамбарлық уәделер орындалады деп үміттеніп, оларды ерекше сағынышпен күтті. Алайда ұзақ уақыт бойы уәделер орындалмаған соң, олардың сенімі ережелер мен дәстүрлерге сүйенуге көшті. Бұл қосымша ережелер бастапқыда ізгі ниетпен қабылданғандай көрінгенімен, көп ұзамай Таурат пен Забурдағы түпкілікті нұсқаулардың орнын басты. Осылайша, олардың жүректерінде Алланың бастапқы сөзіне деген адалдық әлсіреді.
Міне, дәл осы сәтте – Жаратқан Ие уәделерін ұмытып кеткендей көрінген шақта – Жәбірейіл (ғ.с.) періште көктен түсіп, көптен күткен Хабаршының дүниеге келгенін жариялады. Біз оны бүгін Шомылдырушы Жақия (ғ.с.) ретінде танимыз. Бұл – келесі мақалада тоқталатын Інжіл Шарифтің басталуы еді.