Неліктен біз киінеміз? Жәй ғана денеге жарасатын немесе жылы ұстайтын киімді емес, көбіне өзімізді танытатын сәнді киімді қалаймыз. Тек тоңбау үшін емес, сонымен қатар визуалды түрде өзімізді білдіру — ішіміздегі табиғи қажеттілік.
Бір қызығы, бұл қажеттілік бүкіл әлем халықтарында бірдей байқалады — тілінен, нәсілінен, дінінен немесе білімінен тәуелсіз. Әйелдер бұл жағынан ерлерге қарағанда көбірек назар аударатыны рас, бірақ ерлер де осындай бейімділік танытады. 2016 жылы дүниежүзілік тоқыма өнеркәсібінің экспорты $1,3 триллион долларды құрады.
Киінуге деген инстинкт бізге соншалықты үйреншікті, табиғи көрінеді, сондықтан көпшілік оның қайдан шыққанын, себебін ойлап та жатпайды.
Адамдар әлемнің қалай пайда болғаны, континенттердің неге ажырап кеткені, адамдар қайдан шыққаны туралы түрлі теориялар ұсынады. Бірақ сіз адамзаттың неге киімге мұқтаж екендігі туралы нақты теорияны кездестірдіңіз бе?
Тек адамдар – бірақ жылу үшін ғана емес
Басты нәрседен бастайық. Жануарларда мұндай инстинкт мүлде жоқ. Олар үнемі ашық-шашық, жалаңаш жүруді қалыпты деп қабылдайды — бізге де, өзара да. Бұл тіпті ақылды деп саналатын жануарларға да қатысты. Егер біз тек «ақылды жануарлар» болсақ, онда бұл ерекшелік түсініксіз болып қалар еді.
Адамдардың киімге деген мұқтаждығы жай ғана жылыну үшін емес екені анық. Себебі сән мен киімнің көпшілігі аптап ыстық аймақтардан шыққан. Киімнің пайдалы функциясы бар — денені жылытады, қорғайды. Бірақ бұл киінуге деген ұятты жасыру, жыныстық болмысты көрсету, жеке ерекшелікті білдіру сынды тереңірек инстинкттерімізді түсіндіре алмайды.
Киім – Еврей жазбаларынан
Неліктен киінеміз және оны талғаммен жасауға тырысамыз? Бұған жауап беретін бірден-бір көне және мазмұнды оқиға — ежелгі еврей жазбаларында, яғни Киелі кітапта баяндалған. Бұл жазбалар сіз бен бізді тарихи бір оқиғаға байланыстырады. Онда кім екеніміз, неліктен кейбір нәрселерді жасайтынымыз және болашақта не күтіп тұрғанымыз туралы терең түсінік беріледі. Бұл оқиға адамзаттың бастапқы кезеңдерінен сыр шертеді, бірақ сонымен қатар күнделікті өміріміздегі қарапайым көріністерді — мысалы, неге киінеміз деген сұрақты да түсіндіреді.
Бұл дерекпен танысу — өзін-өзі тереңірек тануға және толыққанды өмір сүруге жол ашады. Осы бөлімде біз Киелі кітаптағы баяндауды киім тақырыбы арқылы қарастырамыз. Бұған дейін біз Жаратылыстың бастауындағы оқиғаларға шолу жасадық — дүниенің, адамзаттың пайда болуын, содан кейін екі ұлы қарсыластың алғашқы қақтығысын көрдік. Енді сол оқиғаларға басқа қырынан қарап, сән мен киімге деген қажеттілігіміздің түп негізін түсінеміз.
Құдайдың бейнесінде жаратылған адам
Біз бұл жерде Құдайдың ғарышты жасағанын зерттедік, содан кейін:
“Сонда Құдай адамды Өз бейнесіне ұқсас етіп жаратты, еркек пен әйел етіп жаратты.”
— Жаратылыстың басталуы 1:27
Бұл — адамзаттың Құдайдың бейнесінде жаратылғанын білдіреді. Жаратылыс барысында Құдай өзін көркемдікпен көрсетті — күннің батуы, түрлі-түсті гүлдер, тропикалық құстар, тау мен теңіздің сұлулығы. Құдай көркем жаратушы болғандықтан, Оның бейнесінде жаратылған біз де ішкі көркемдігімізді сыртқа шығаруға ұмтыламыз. Бұл бізде инстинктивті түрде болады — неліктен екенін білмесек те, әсемдікке ұмтылу біздің табиғатымызда бар.
Құдай — тұлға, жансыз күш емес. Сондықтан адамның өзін киім, әшекей, түс, макияж, татуировка және басқа да эстетикалық құралдар арқылы білдіруге деген табиғи ниеті — осы бейнелілікпен түсіндіріледі.
Ер және Әйел
Құдай адамзатты Өз бейнесінде «еркек пен әйел» етіп жаратты. Осыдан біз адамдардың өз «келбетін» — сыртқы түрі мен мәнерін — қалыптастыруының себебін түсіне аламыз: киіну стилі, сәнге деген талғамы, шаш үлгісі — бұлар бәрі адамның өзіндік болмысын білдіруінің жолы. Біз мұны табиғи түрде еркек пе, әйел ме деп оңай танимыз. Бұл — жай ғана мәдениетке байланысты емес, одан да терең нәрсе. Егер бұрын-соңды көрмеген бір мәдениеттің киімдерін көрсек те, сол жердегі ерлер мен әйелдердің киімін ажырата алатынымыз — осы ішкі бейнемізбен байланысты.
Осылайша, Құдайдың бейнесінде ер немесе әйел ретінде жаратылғанымыз — біздің киімге деген табиғи бейімдігімізді түсіндіре бастайды. Бірақ Жаратылыс баяны мұнымен тоқтамайды. Одан кейінгі тарихи оқиғалар киім мен адамның ішкі әлемі арасындағы байланысты одан әрі аша түседі.
Ұятты жасыру
Жаратқан Ие алғашқы адамдарға жұмақта бір маңызды таңдау берді — Оған мойынсұну немесе мойынсұнбау. Адамдар екінші жолды таңдады. Сол сәтте Киелі кітап бізге былай дейді:
«Сол кезде екеуінің де көздері ашылып, өздерінің жалаңаш екенін білді. Содан олар інжір жапырақтарын біріктіріп, өздеріне белдік жасап алды.»
— Жаратылыстың басталуы 3:7
.jpg){kind=link}
Бұл — адам баласының алғаш рет ұятты сезінуі. Осы сәттен бастап адамдар өз жалаңаштығынан ұялып, оны жасыруға ұмтылатын болды. Біздің жалаңаштан ұялуымыз бен оны жасыруға тырысатын ішкі инстинктіміз сол кезден бастау алады. Жай ғана суықтан немесе сыртқы қауіптен қорғану үшін ғана емес — біз жалаңаш болғанда өзімізді осал, қорғансыз әрі ұятты сезінеміз. Адамзаттың Құдайға мойынсұнбауы — осы сезімдерді біздің болмысымызға енгізді. Сонымен бірге, сол шешім арқылы жер бетіне азап, қайғы, көз жасы мен өлім енді.
Мейірімді кеңейту: уәде және кейбір киімдер
Құдай адамдарға мейірім танытып, екі маңызды іс жасады. Біріншіден, Ол адамзат тарихының бағытын анықтайтын бір жұмбақ Уәде айтты. Бұл жұмбақта Құдай болашақ Құтқарушы — Иса Мәсіхтің келетінін уәде етті. Ол бізге көмектесу, жауын жеңу және адамзат үшін өлімді жеңу үшін келеді.
Құдайдың жасаған екінші ісі мынау:
«Құдай Ие Адам мен оның әйеліне теріден киім тігіп, оларды киіндірді.»
— Жаратылыстың басталуы 3:21
Құдай олардың ұятты жерлерін жабу үшін киім берді. Бұл — Құдайдың олардың кінәсі мен ұятын жасыру үшін жасаған алғашқы рақым әрекеті еді. Сол күннен бастап біз — сол алғашқы ата-бабаларымыздың ұрпағы — дәл сол себеппен ішімізден бір қажеттілік сезіп, киініп жүреміз.
Теріден арналған киім – көрнекі құрал
Құдай бұл киімді жай ғана беріп қойған жоқ — ол арқылы маңызды бір қағиданы көрсетті. Ол берген киім — мақта көйлек немесе джинсы шалбар емес, теріден тігілген киім болды. Бұл дегеніміз, Құдай бір жануарды өлтіріп, оның терісін алып, адамзатты киіндірді. Адам мен Хауа өздерін жапырақтармен жабуға тырысқан болатын, бірақ ол жеткіліксіз болды. Құдай теріні пайдалану арқылы оларға не нәрсенің жеткілікті екенін көрсетті. Жаратылыс баяндарында осы кезге дейін ешбір тіршілік иесі өлімге ұшырамаған еді. Бұл алғашқы әлемде өлім жоқ болатын. Бірақ енді, Құдай адам ұятын жабу үшін алғашқы құрбандықты өзі жасады — бір жануардың өмірі адамның ұяты үшін төленді.
Бұл — жануарларды құрбандыққа шалу дәстүрінің бастамасы еді. Бұл дәстүр кейін адамзат мәдениеттерінің бәрінде кең тарады. Алайда уақыт өте келе адамдар осы дәстүрдің артында тұрған шынайы мәнді ұмытып кетті. Бірақ ол мән Киелі кітапта сақталып қалды.
«Күнәнің нәтижесі — өлім, ал Құдайдың сыйы — Иеміз Иса Мәсіх арқылы берілетін мәңгілік өмір.»
— Римдіктерге хат 6:23
Бұл аят күнәнің салдары — өлім екенін айтады. Ал бұл өлім міндетті түрде өтелуі керек. Біз оны өзіміз өтей аламыз — өз ажалымызбен. Немесе біреу біз үшін төлей алады. Жануарларды құрбандыққа шалу — осыны қайта-қайта көрсетіп отырған көрнекі үлгі еді. Бірақ олар тек уақытша белгі болатын, болашақтағы шынайы Құрбандыққа нұсқайтын символдар ғана. Ол шынайы Құрбандық — біз үшін өз еркімен өмірін берген Иса Мәсіх еді.
Оның осы ұлы жеңісі келесідей үміт береді:
«Жойылатын ең соңғы жау — өлім.»
— Қорынттықтарға 1-хат 15:26
Келе жатқан үйлену тойы – Той киімі міндетті
Иса өлім жойылатын болашақтағы сол күнді үлкен үйлену тойына теңеді. Ол мынадай астарлы әңгімені айтты:
8 Содан кейін ол қызметшілеріне былай деді:
Матай 22:8–13
— Той дайын, бірақ шақырылғандар лайықсыз болды.
9 Енді жолдардың қиылысына барып, кездестіргендеріңнің бәрін тойға шақырыңдар!
10 Қызметшілер шығып, кімді кездестірсе де — жақсысын да, жаманын да — бәрін жинап әкелді. Тойхананың іші қонаққа лық толды.
11 Патша қонақтарды көруге келгенде, той киімін кимеген бір кісіні көріп:
12 — Досым, мұнда той киімінсіз қалай кірдің? — деп сұрады. Ол үндемеді.
13 Сонда патша қызметшілеріне бұйырды:
— Мынаның қол-аяғын байлап, оны сыртқа, қара түнекке лақтырып жіберіңдер! Онда ол зар еңіреп жылап, тісін қайрайтын болады.
Бұл астарлы әңгіменің мәні мынада: бәрі де осы ұлы тойға шақырылады — барлық халықтардан, ұлттардан адамдар келеді. Себебі Иса әркімнің күнәсі үшін төлем төледі және сол тойға лайықты «киімді» де — өзінің әділдігін — береді. Бұл киім біздің ұяттарымызды жауып, Құдай алдындағы абыройсыздығымызды бүркейді. Алайда, бұл киім — тегін болғанымен, міндетті. Патша (яғни Құдай) оны талап етеді. Оны кимеген адам — бұл сыйлықтан бас тартқан адам — тойдан қуылып шығады. Сондықтан Иса кейін Аян кітабында былай дейді:
Саған бай болуың үшін отта тазарған алтынды Менен сатып алуға кеңес беремін. Масқара жалаңаштығың білінбеуі үшін аппақ киім де Менен алып ки. Көруің үшін көзге жағатын май да сатып ал!
Аян 3:18
Осылайша, Құдай Исаның болашақта құрбан болатынын алдын ала бейнелей отырып, алғаш рет жаратылыс тарихында жануар терісінен тігілген киім арқылы біздің жалаңаштығымызды жапты. Бұл алғашқы көрнекі құрал терең мағынаға ие еді.
Ол Ыбырайымды (Ибраһимді) құрбандық арқылы сынағанда да, болашақтағы нақты құрбандықты бейнеледі. Құдай сондай-ақ Құтқарылу мейрамын (Пасха) орнатты — ол да сол Құтқарушының келуін алдын ала сипаттайтын ритуал болатын.
Бірақ киімнің жаратылыс тарихындағы алғашқы шығу тегі — ең алғашқы ұят пен мейірімнің түйіскен нүктесінде жатыр.