Мектепте оқып жүргенде мен ғылымға өте қызығатынмын. Жұлдыздар, атомдар және олардың арасындағы бүкіл әлем туралы оқыдым. Оқыған кітаптарым мен мектептегі сабақтар маған ғылым эволюцияны дәлелденген ақиқат ретінде қабылдайтынын үйретті. Эволюция теориясы бүгінгі тіршілік атаулының барлығы ұзақ уақыт бойы ортақ атадан тараған деп болжайды. Бұл үдеріс кездейсоқ мутациялар мен табиғи сұрыпталу арқылы жүзеге асқан. Эволюция маған тартымды көрінді, өйткені ол айналамда көріп жүрген дүниелердің көпшілігін түсіндіруге көмектесті.
Қоғамда оқытылатын эволюция
Мысалы, ол мынадай құбылыстарды түсіндіретін:
- Тіршілік иелерінің алуан түрлілігімен қатар, олардың арасында байқалатын ұқсастықтар – бұл барлығы ортақ атадан тарағанының дәлелі ретінде ұсынылды.
- Неліктен жануарлар бірнеше ұрпақтан кейін кейбір өзгерістерге ұшырайтынын. Ғалымдар көбелектердің түсінің қоршаған ортаға байланысты өзгеруін немесе жәндіктердің тұмсығының ұзындығының өзгеруін байқағанын білдім. Сонымен қатар, үй жануарларын сұрыптап өсірудегі жетістіктер – мұның бәрі шағын эволюциялық өзгерістерге мысал ретінде келтірілді.
- Неліктен тірі организмдер, соның ішінде адамдар, тіршілік үшін бір-бірімен үздіксіз күреседі – бұл өмір сүру үшін болатын тоқтаусыз бәсекені көрсететін.
- Неліктен жыныстық көбею жануарлар мен адамдар үшін аса маңызды – бұл түрдің өмір сүруі мен жалғасуы үшін жеткілікті ұрпақ қалдырудың кепілі ретінде түсіндірілді.
Эволюция адам өміріндегі күрес, бәсекелестік және нәпсіқұмарлықты да түсіндірді. Бұл біз биологиялық әлемде көретін – мутациялар, түрлердің өзгеруі мен олардың арасындағы ұқсастықтарға сай келетіндей көрінді. Ортақ ата-бабадан басталып, миллиондаған жылдар бойы кездейсоқ өзгерістер мен табиғи сұрыпталудың нәтижесінде пайда болған әртүрлі тіршілік иелері – бәрі қисынды көрінді.
Оқулықтарда эволюцияны қолдайтын тағы бір дәлел ретінде өтпелі кезеңнің қазбалары келтірілді. Мұндай қазбалар бұрынғы жануарлардың қазіргі түрлерге қалай айналғанын, олардың арасында аралық формалар болғанын көрсетеді деп айтылды. Мен сол кезде осындай ауысулардың көптеп табылып, эволюцияның бірізділігін дәлелдейді деп ойлаған едім.
Көптеген адамдар A–дан H–ға дейінгі аралық формалар болған және олар табылған деп санайды. Алайда шын мәнінде, олардың ешқайсысы табылған жоқ.
(Дереккөз: «Эволюция – Ұлы эксперимент», доктор Карл Вернер)
Факт: Өтпелі қазбалар мен аралық тіршілік формаларының болмауы
Бірақ мен бұл тақырыпты тереңірек зерттей бастағанда, бәрі онша қарапайым емес екенін түсіндім. Шынын айтқанда, оқулықтарда көрсетілетін эволюциялық тізбекті (біржасушалы организм → омыртқасыздар → балықтар → қосмекенділер → бауырымен жорғалаушылар → сүтқоректілер → приматтар → адам) нақты дәлелдейтін өтпелі қазбалар жоқ. Бұл – эволюция теориясына тікелей қайшы. Мысалы, біржасушалы тіршілік иелерінен теңіз омыртқасыздарына дейінгі (жұлдызша, медуза, трилобит, моллюска, теңіз лалагүлі және т.б.) эволюция 2 миллиард жылға созылды деп есептеледі. Егер өмір шынымен де кездейсоқ мутациялар мен табиғи сұрыпталу арқылы бактериялардан күрделі тіршілік иелеріне айналған болса, сол аралықта өмір сүрген мыңдаған өтпелі формалар болуы тиіс еді. Біз олардың көпшілігін қазба түрінде табуымыз керек болатын. Бірақ эволюцияны зерттейтін мамандардың өзі бұл ауысулар туралы не дейді?
Неліктен мұндай күрделі органикалық тіршілік формалары (яғни, омыртқасыздар) шамамен 600 миллион жыл бұрынғы тау жыныстарында кездеседі, бірақ оған дейінгі екі миллиард жыл бойғы жазбаларда мүлде жоқ немесе таныла алмайды?
– М. Кэй және Э.Х. Колберт, Stratigraphy and Life History, 1965 ж., 102-бет
Қазба жазбалары омыртқасыздар класының қайдан шыққанын дәлелдеуге өте аз көмектеседі. Бірде-бір филум басқа бір филуммен аралық қазба түрлері арқылы байланыспайды.
– Дж. Валентайн, Күрделі жануарлардың эволюциясы, What Darwin Began, ред. Л.Р. Годфри, Allyn & Bacon Inc., 1985 ж., 263-бет
Шындық мынада: Ғалымдар бүкіл әлем бойынша 150 жылдан астам уақыт ішінде миллиондаған қазба қалдықтарын жинаса да, солардың арасынан бірде-бір нақты өтпелі форма табылмаған.
(Дереккөз: «Эволюция – Ұлы эксперимент», доктор Карл Вернер)
Осылайша, шын мәніндегі ғылыми дәлелдер омыртқасыздарға дейін немесе одан кейінгі эволюциялық ауысу тізбегінің болмағанын көрсетеді. Олар қазба жазбаларында кенеттен, толық қалыптасқан күйде пайда болады. Ал бұл – екі миллиард жылдық эволюция болды делінетін кезеңге тікелей қайшы келеді.
Балықтың эволюциясы: өтпелі қазбалар жоқ
Омыртқасыздардан балықтарға дейінгі болжамды эволюция барысында да дәл сондай өтпелі формалардың болмауын байқаймыз. Бұл фактіні жетекші эволюциялық ғалымдар да мойындайды:
Кембрий кезеңіндегі омыртқасыздар мен алғашқы балық тәрізді жануарлардың қазбалары арасындағы аралықта біз ешқашан толтыра алмайтын 100 миллион жылдық бос орын бар.
— Ф.Д. Омманни, The Fishes, Life Nature Library, 1964, 60-бет
Сүйекті балықтардың үш негізгі тармағы қазба жазбаларында бір уақытта пайда болады… Олар қалай пайда болды? Олар қалайша соншалықты әртүрлі болып таралды? Ауыр сауыттарын қайдан алды? Ал неге олардан бұрын өмір сүрген аралық формалар табылмады?
— Г.Т. Тодд, American Zoologist, 20(4):757 (1980)
(Дереккөз: «Эволюция – Ұлы эксперимент», доктор Карл Вернер)
Өсімдікдің эволюциясы: өтпелі қазбалар жоқ
Өсімдіктердің эволюциясын дәлелдейтін қазба жазбаларын қарастырғанда да дәлелдердің мүлде жоқ екенін көреміз:
Жер бетіндегі өсімдіктердің шығу тегі – уақыттың тұманында жоғалған құбылыс, бұл оны пікірталас пен жорамалға толы салаға айналдырады
— Прайс, Biological Evolution, 1996, 144-бет
(Дереккөз: Прайс, Biological Evolution, 1996, 127-бет)
Сүтқоректілердің эволюциясы:
Эволюциялық ағаш диаграммалары дәл осы мәселені көрсетеді. Мысалы, сүтқоректілердің эволюциясын алайық. Бастаусыз немесе сүтқоректілердің негізгі топтарын байланыстыратын өтпелі қазбаларсыз оқулықтағы осы суретті қараңыз. Олардың барлығы толық сипаттамаларымен көрінеді.
Мұражайларда өтпелі қазбалар жоқ
Ғалымдар бүкіл әлем бойынша 150 жылдан астам уақыт бойы болжанған өтпелі қазбаларды іздеумен келеді.
[Дарвиннің] идеялары жаңа тіршілік формаларының кенеттен пайда болуын болжайтын арнайы жаратылыс теориясына қарсы ұсынылған болатын. Ол: «Уақыт өте келе жиналатын қазбалар коллекциясы бұрынғы мен қазіргі түрлердің арасындағы ауысуларды көрсететін аралық формалармен толығады» деп болжады. Осыған сүйене отырып, бір ғасырдан астам уақыт бойы палеонтологтардың көпшілігі осы бағытты ұстанды.
Дереккөз: Эволюциялық талдау, Скотт Фриман және Джон Херрон, 2006 ж., б. 704 (кейінгі басылымдары бар кеңінен қолданылатын университет оқулығы)
Олар әртүрлі мұражайларда миллиондаған және миллиондаған каталогтар жасады.
Дарвиннен бергі қазбалар мұражайлары: өтпелі кезең қазбалары неге табылмаған?
Ғалымдар бүкіл әлем бойынша миллиондаған қазбаларды тапса да, бірде-бір нақты әрі дау тудырмайтын өтпелі қазба үлгісі табылған жоқ. Бұл тұрғыда Ұлыбритания мен АҚШ-тағы табиғи тарих мұражайларының ғалымдарының жасаған қорытындыларына назар аударайық:
Американдық мұражай мамандары өтпелі қазбалар жоқ десе, оларға қарсы шығу қиын. Сіз: “Әр тіршілік иесінің қайдан пайда болғанын көрсететін нақты қазбаның фотосын көрсетіңіз” — дейсіз. Бірақ шындық мынау: ондай дәлел бола алатын бірде-бір қазба жоқ.
— Колин Паттерсон, Британ табиғи тарих мұражайының аға палеонтологы, Л.Д. Сандерлендке жазған хатынан
(Дереккөз: Л.Д. Сандерленд, Дарвиннің жұмбағы, 1984, 89-бет)
Дарвин дәуірінен бастап, қазба жазбаларынан «жоғалған буындарды» табуға деген талпыныстар жыл сайын ұлғайып келеді. Соңғы 100 жылда палеонтология саласы соншалықты қарқын алды, бүгінде жүргізілген жұмыстардың 99.9%-ы 1860 жылдан бері жасалған деуге болады. Қазіргі таңда белгілі 100 000-ға жуық қазба түрінің тек аз ғана бөлігі Дарвинге таныс болған. Бірақ содан бері табылған қазбалардың барлығы немесе бұрыннан белгілі түрлерге өте ұқсас, немесе мүлде бірегей, ешқандай белгілі түрге ұқсамайтын үлгілер ғана болды.
Майкл Дентон.Эволюция: дағдарыстағы теория, 1985, 160-161-беттер
Табиғи сұрыптауда ешқашан байқалмаған жаңа пайда болуы
Содан кейін мен бұрын эволюцияның түсіндіру күші деп қабылдаған нәрсенің шын мәнінде онша әсерлі еместігін ұқтым. Иә, біз жануарлар бойында уақыт өте келе кейбір өзгерістерді байқай аламыз. Бірақ бұл өзгерістер ешқашан жаңа функциялар мен күрделілік деңгейінің артуын көрсетпейді. Мысалы, көбелектердің түсі өзгерген кезде, олардың генетикалық ақпарат деңгейі сол күйі қалады. Сол секілді, адам нәсілдерінің айырмашылығы да жаңа гендік құрылымдардың пайда болуынан емес, бар ақпараттағы вариациялардың сұрыпталуынан туған. Табиғи сұрыпталу тек бұрыннан бар ақпараттың түрленуін қамтамасыз етеді — ал эволюция жаңа құрылымдар мен күрделене түсетін функцияларды қажет етеді. Алайда эволюция схемаларында тіршілік ең қарапайым формалардан (біржасушалы организмдерден) басталып, біртіндеп құстар мен сүтқоректілер сияқты күрделі формаларға дейін дамиды деп көрсетіледі. Бұл – олардың ұсынатын жалпылама бағыты. Бірақ табиғи сұрыптау мұндай вертикалды (жоғарылайтын) даму үрдісін растамайды.
Көлденең бағытта қозғалатын нысандарды көру (мысалы, бильярд үстелінде домалап бара жатқан шар) – тік жоғары қозғалыспен бірдей емес. Соңғысы – лифттің көтерілуі секілді – энергияны қажет етеді.
Дәл осы сияқты, бар гендердің жиілігінің өзгеруі – мүлде жаңа функцияға ие жаңа гендерді пайда қылумен тең емес.
Яғни, күрделілік бір деңгейдегі өзгерістерді бақылау арқылы артуы мүмкін деген жорамал – ғылыми тұрғыдан негізделмеген. Бұл бағытта нақты дәлелдер жоқ.
Жалпы дизайнмен түсіндірілетін биологиялық ұқсастықтар
Соңында мен организмдер арасындағы ұқсастықтар – яғни эволюциялық ортақ ата-бабаның дәлелі ретінде ұсынылатын гомология – балама түрде ортақ дизайнердің жұмысын көрсетуі де мүмкін екенін түсіндім.
Автокөлік компаниясының түрлі модельдерінің ұқсастығы олар ортақ ата-тектен шыққандықтан емес, соларды жасаған бір дизайн тобының еңбегі екенін білеміз. Сол сияқты, сүтқоректілердің көпшілігінде кездесетін пентадактиль (бес саусақты) аяқ құрылымы да — осы негізгі үлгіні әртүрлі жағдайға бейімдеген бір шығармашылық ниеттің дәлелі болуы мүмкін.
Құстың өкпесі: қайталануы мүмкін емес күрделі дизайн
Биологияны тереңірек зерттеген сайын, эволюция теориясындағы мәселелер де көбейе түсетінін байқадым. Эволюцияның мүмкін болуы үшін — функциядағы шағын өзгерістер тіршілік иесінің өміршеңдігін арттыруы керек. Сонда ғана бұл өзгерістер табиғи сұрыпталу арқылы сақталып, келесі ұрпаққа берілуі ықтимал. Бірақ көп жағдайда өтпелі өзгерістер ешқандай пайдалы функцияны арттырмайды, тіпті жұмыс істей де алмайды. Мысал ретінде құстарды қарастырайық. Эволюциялық болжам бойынша, олар бауырымен жорғалаушылардан пайда болған. Ал бауырымен жорғалаушылардың тыныс алу жүйесі — сүтқоректілердікіне ұқсас: ауа бронхылар арқылы өкпеге кіріп-шығып тұрады.
Ал құстардың өкпе жүйесі мүлде басқа. Ауа өкпенің парабронхтары арқылы тек бір бағытта — түзу ағыспен өтеді. Бұл екі жүйе — түбегейлі өзгеше дизайн жоспарлары.
Енді сұрақ туындайды: егер қандай да бір жануар осы екі өкпенің арасындағы өтпелі кезеңде болса, ол қалай тыныс алады? Өкпе жартылай қайта құрылып жатқан кезде — кездейсоқ мутациялар арқылы — тыныс алу жүйесі толық жұмыс істей ала ма? Жауап: жоқ. Бұл екі жүйенің арасында “жартылай” болу тек пайдасыз ғана емес, тіршілік иесінің мүлдем тыныс ала алмай қалуына әкеледі. Мұндай жануар бірнеше минут ішінде өліп кетер еді. Мүмкін сондықтан да, ғалымдар құстар мен жорғалаушылар арасындағы нақты өтпелі қазбаларды таппаған болар. Себебі жартылай дамыған тыныс алу жүйесімен тіршілік ету — мүмкін емес.
Интеллектуалды дизайн туралы не деуге болады? Бұл біздің адамгершілігімізді түсіндіре ала ма?
Бастапқыда мен эволюция теориясын растайтын дәлел деп қабылдаған нәрселер — мұқият зерделегеннен кейін сенімсіз болып шықты. Эволюцияны тікелей дәлелдейтін, нақты әрі бақылауға болатын айғақтар жоқ. Керісінше, бұл теория көптеген ғылыми деректерге, тіпті қарапайым логикаға қайшы келеді. Негізінде, эволюцияға сену үшін фактіге емес, сенімге сүйену қажет. Ендеше, өмірдің пайда болуын түсіндіретін басқа бір балама бар ма?
Мүмкін, өмір – ақылмен жасалған жобаның, яғни интеллектуалды дизайнның жемісі шығар?
Адам өмірінің кейбір қырлары бар, оларды эволюциялық теория мүлде түсіндіруге тырыспайды. Мысалы:
- Неліктен адамдар әсемдікке соншалықты құмар? Неге музыка, өнер, драма, хикаялар мен фильмдер сияқты — өмір сүру үшін міндетті емес — нәрселерге табиғи түрде тартыламыз?
- Неліктен бізде дұрыс пен бұрысты ажыратуға мүмкіндік беретін туа біткен моральдық сезім бар?
- Неліктен адамға өмірінде мақсат қажет?
Мұндай қабілеттер мен қажеттіліктер — адам болудың негізгі бөлігі, алайда оларды эволюция механизмімен оңай түсіндіру мүмкін емес. Бірақ егер біз өзімізді Құдайдың бейнесінде жаратылған жаратылыс деп түсінсек, онда бұл физикалық емес қасиеттер — сұлулыққа құштарлық, мораль, мағына іздеу — барлығы өз орнын табады. Осы тұстан бастап біз өмірдің Интеллектуалды Жаратушының қолынан шыққан болуы мүмкін деген идеяны зерттеуді бастаймыз…