Бұл өте орынды қойылған сұрақ. Біздің бәріміз үшін басты қауіп – бұл сұраққа үстірт, ойланбастан жауап беру. Мысалы, кейбіреулер: «Иә, әрине, Павел не басқалары бұрмалаған» деп айта салады – тек естігеніне сүйеніп, терең ойланып жатпай. Басқалары болса: «Жоқ! Бұл мүлде сандырақ» деп жауап беруі мүмкін – неге олай дейтінін нақты білмесе де, өйткені солай үйренген. Осындай маңызды сұрақтар бізге екі түрлі қауіп төндіреді: Біріншіден, біз бұл кітаптарды зерттеуден мүлде бас тартамыз – өйткені оларды қасиетті емес деп қабылдауға үйретілгенбіз. Екіншіден, біз сұрақтың өзін қабылдамаймыз – өйткені ондай сұрақ қоюға болмайды деген түсінікте өскенбіз.
Жаңа өсиеттегі Пауылдан өзге жазбалар
Осы ойларды негізге ала отырып, мен бұл сұрақ төңірегіндегі өз пікірім мен дәлелдерімді бөліскім келеді. Әуелі Пауылдан басқа жазушылардан бастайық. Бұл адамдар – Исаның (ғ.с.) шәкірттері мен серіктері. Олар оның соңынан еріп, сөзін тыңдаған, онымен сұхбаттасқан, әрі жеке де, көпшілік алдында да оның істеген істері мен айтқан сөздерін көріп, бірге талқылаған жандар еді. Олардың кейбірі — Жохан, Матай және Петір — Иса Мәсіхтің он екі ең жақын шәкірттерінің арасындағы ең тығыз шеңберге кіргендер еді. Осы үшеуі Жаңа Өсиеттегі сегіз кітапты жазған. Басқалары, мысалы, Марк, Исаның кең ауқымды ізбасарлар тобының мүшесі болған. Ал қалған авторлар — Иса Мәсіхтің бауырлары Жақып пен Яһуда. Олар Иса Мәсіхпен бірге өсті, ал оның бауыры Жақып Иса қайтыс болғаннан кейін Иерусалимдегі сенушілер қауымының жетекшісі болды. Жақып шын мәнінде біздің дәуіріміздің I ғасырындағы еврейлердің тарихи жазбаларында да аталады. Сол ғасырда өмір сүрген әйгілі еврей тарихшысы Иосиф Флавий Рим императорлары үшін өз дәуірі жайлы бірнеше тарихи еңбек жазған болатын. Оның Иерусалимде б.з. 62 жылы (Иса қайтыс болғаннан кейін шамамен 32 жыл өткен соң) болған оқиғалар туралы жазбаларының бірінде Жақыптың — Исаның бауыры екенін атап өтіп, яһудилер тарапынан қалай шейіт болғанын баяндайды. Міне, сол жазбасында ол былай дейді:
«Ананус [бас діни қызметкер] асығыс шешім қабылдап, сотта отырғанда жүрексіз саддукейлердің айтқанына ерді. Ананус Фест қайтыс болып, Альбин әлі жолда келе жатыр деген оймен бұл жағдайды өз пайдасына пайдалануға тырысты. Ол Яһудилердің Жоғарғы кеңесінің [басқарушы кеңес] судьяларын шақырып, Исаның Мәсіх деп аталған бауыры Жақып есімді адамды және бірнеше басқаларды сол кеңестің алдына алып келтірді. Сосын оларды заң бұзды деп айыптап, таспен атып өлтіруге үкім шығарды.»
– Иосиф Флавий, “Яһудилердің ежелгі тарихы”, 20-кітап, 197-бөлім, шамамен 93ж.
Иосиф Флавий 62 жылы Ананустың Иерусалимде бас діни қызметкер болып тағайындалғанын және ол кезде саяси тұрақсыздық болғанын түсіндіреді. Ананус осы жағдайды пайдаланып, Жақыпты өлім жазасына кескен. Ананустың әкесі (ол да Ананус деп аталған) шамамен 30 жыл бұрын Иса Мәсіхті өлім жазасына кескен болатын. Енді оның ұлы Жақыпқа да дәл сондай үкім шығару мүмкіндігін алды. Осылайша, Жақып бірнеше жыл бойы Иерусалимде өз ағасы Иса Мәсіхтің ізбасарларына жетекшілік етіп келгендіктен, сол қызметі үшін нысанаға алынды.
Құран Исаның (ғ.с.) шәкірттері туралы не дейді?
Жаңа Өсиетте Пауыл жазбаған кітаптарды жазғандар — Исаның шәкірттері. Олардың Інжілді бұрмалаған-бұрмаламағанын түсіну үшін, алдымен Құранда бұл жайында не айтылатынына назар аударайық. Осы мәселе бойынша Құраннан мынадай аяттарды кездестіруге болады:
Иса олардың күпірлік еткенін көргенде: “Алла жолында маған кім көмекші болады?” – деді. Шәкірттер: “Біз – Алланың көмекшілеріміз. Біз Аллаға иман келтірдік, куә бол – біз мұсылманбыз. Уа, Раббымыз! Сен түсірген нәрсеге иман келтірдік және Елшіңе ердік. Бізді куәгерлердің қатарына жаза көр!”
— Әли Имран сүресі, 3:52–53
«Міне, Мен шәкірттерге: “Маған және Елшіме (Исаға) иман келтіріңдер” деп уахи еттім. Олар: “Біз иман келтірдік. Сен куә бол – біз Алланың алдында мұсылман болып сәжде қыламыз” – деді».
— Мәида сүресі (Дастарханның жайылуы), 5:111
Бұл аяттар Исаның шәкірттері туралы бірнеше маңызды нәрсені анық көрсетеді:
а) олар Исаға көмекші болды,
ә) олар Алланың жәрдемшілері деп аталды,
б) Исаға сену үшін Алланың Рухымен рухтандырылғаны айтылған.
Құранда сипатталған бұл шәкірттер Жаңа Өсиетте сегіз кітап жазған Матай, Петір және Жохан болуы мүмкін. Олардың екеуі — Матай мен Жохан — Інжіл жазған (Ізгі хабар). Ал кеңірек шеңбердегі шәкірт Марк үшінші Ізгі хабарды жазған. Егер бір адам Құранға сенетін болса, онда бұл шәкірттердің жазғандарын да қабылдауға қисынды болады. Өйткені олар Алланың қолдауы арқылы жазған, демек олар Інжілді бұрмалауы мүмкін емес. Бүгін біз жазбаша Ізгі хабарларды оқығанда, Құранда сипатталған сол шәкірттердің жазбаларына көз жеткіземіз. Ал Пауыл болса, Ізгі хабар жазбаған. Оның еңбектері — қауымдарға жазған рухани хаттар.
Қазіргі уақытта мен тұратын Канадада Алланың кітаптарына сенетін адамдар өте аз. Құранда немесе Інжілде (әл-Кітабта) бір нәрсе жазылған болса да, көпшілігі оны міндетті түрде қабылдай бермейді.
Керісінше, олар зайырлы, яғни дінге қатысы жоқ тарихи дереккөздерді көбірек құптайды, себебі өз ойынша олар бейтарап деп есептейді. Бірақ жоғарыда айтылған тарихшы Иосиф Флавийдің жазбаларын қарастырғанда, біз Жақыптың — әрі оның бауыры Яһуданың — жазбаларын қабылдауға тарихи тұрғыдан берік негіз бар екенін көріп отырмыз.
Сондықтан, мейлі Құраннан болсын, мейлі зайырлы дереккөздерден болсын, біз Пауыл емес, Исаның шәкірттері жазған Жаңа Өсиет кітаптарын қабылдаудың орынды және қисынды себептерін таба аламыз.
Исаның (ғ.с.) куәгері: Тәурат пен Зәбур – алғашқы өлшемдер
Ал Иса Мәсіхтің өзі ше? Ол қандай куәлікті бізге қалдырды? Оның өзіне және жеткізген хабарына сенімді әрі бұзылмаған куәгер ретінде нені негізге алғанына назар аударайық.
Бұл жерде біз Исаның сөйлеп тұрып, еврей дін ғалымдарының (шариғат мамандарының) қателіктерін түзету үшін Тәуратқа — Мұса пайғамбардың кітабына — жүгінгенін көреміз.
«Енді өлілердің қайта тірілуі туралы айтсақ — Мұсаның кітабындағы, жанып тұрған бұта туралы оқиғаны оқымадыңыз ба? Құдай онда Мұсаға: “Мен Ыбырайымның Құдайымын, Ысқақтың Құдайымын және Жақыптың Құдайымын” деген. Ол — өлілердің емес, тірілердің Құдайы. Сендер қатты жаңылысасыңдар!»ұдайы. Сіз қатты қателесесіз!»
— Марқа 12:26–27
Міне, осы үзіндіден Иса Мәсіхтің Тәураттан бастау алып, әрі қарай Забур мен Пайғамбарлар жазбалары арқылы өз рөлі туралы үйретіп отырғанын көреміз.
Ол оларға былай деді:
— Лұқа 24:25–27
«Сендер қандай бейқамсыңдар! Пайғамбарлардың айтқанына сенуге неге осыншалықты баяусыңдар? Мәсіх осының бәрін бастан өткеріп, содан кейін даңққа бөленуі керек емес пе?»
Содан кейін ол Мұсадан бастап барлық пайғамбарлар жазғандары арқылы Киелі жазбалардан өзіне қатысты айтылғандардың бәрін түсіндіріп берді.е айтылғанын түсіндірді….»
Ол оларға былай деді:
«Сендердің араларыңда жүрген кезімде мен сендерге айтып едім: Мұсаның Заңында, Пайғамбарлар мен Забур жырларында мен туралы жазылғанның бәрі орындалуы керек».
Содан кейін ол олардың ой-санасын ашып, Жазбаларды дұрыс түсінуге жол көрсетті.
— Лұқа 24:44–45
Бұл жерде біз Иса Мәсіхтің өз рөлі туралы түсіндіруде Тәураттан (Мұсаның жазбаларынан) бастағанын тағы да көреміз — ол Забур мен Пайғамбарлардың жазбаларымен жалғастыра отырып, өз болмысын түсіндірген.
«Егер сендер Мұсаға сенсеңдер, маған да сенер едіңдер, өйткені ол мен туралы жазған. Бірақ егер оның жазғанына сенбесеңдер, менің айтқандарыма қалай сенесіңдер?»
— Жохан 5:46–47
Сонымен, Иса Мәсіхтің (ғ.с.) Мәсіх ретіндегі рөлі мен мақсатын түсіндіру үшін алдымен Мұсаның жазбаларына (яғни Тәуратқа), содан кейін Пайғамбарлар мен Забурға сүйенгенін көреміз. Сол себепті мен де өз ізденісімде, енді осы сайттағы материалдарда да Тәураттан бастауды жөн көрдім. Адам атаның белгілері, Қабыл мен Әбіл, Нұх, дәнекерлеуіш, Ибрахим 1, 2, және 3 т.б. сияқты мақалаларды қарасаңыз, олардың барлығындағы дәлелдер мен үзінділердің негізі Тәураттан (және кейде Құраннан) алынғанын байқайсыз.
Иса Мәсіхтің өзі «Тәураттан бастаңыздар» деп айтқан екен, онда біз де дәл солай жасасақ — қауіпсіз жолмен келе жатқанымыз. Осылайша біз Інжілдің терең сырларын ашуға көмектесетін белгілерді үйренеміз. Содан соң осы түсініктерімізді Иса Мәсіхтің шәкірттері мен бауырлары жазған Жаңа Өсиет мәтіндерімен салыстырамыз — бұл да сенімді әрі қауіпсіз жол.
Пауылды ескере отырып
Ал енді Пауылдың жазбаларына келсек, біз оларға қалай қарауымыз керек? Егер біз алдымен Тәурат пен Забурды зерттеп, Алланың бізге арнайы жіберген белгілерін танысақ, және Исаның шәкірттері мен бауырлары жазған кітаптарды оқып шықсақ, сол білімнің негізінде Пауылдың жазбаларына жүгінуге дайын боламыз. Сонда ғана біз оның жазғандары бұрын оқығанымызбен сәйкес келе ме, әлде ерекшелігі бар ма — соны байқай аламыз. Бірақ егер бізде осындай «қауіпсіз кітаптар» жайлы бастапқы білім болмаса, онда Пауылдың жазбалары бұзылған ба, жоқ па — оны анықтау қиын болады. Сондықтан ізденісті сенімді әрі дұрыс жолда жүргізу үшін біз Пауылдан бастамаймыз. Өйткені оның жазбаларына қатысты сұрақтар мен күмәндер аз емес.ырмайды.
Мен Алжирде тұрған кезде айналамда араб тілінде сөйлейтін адамдар көп болды, және мен үнемі араб тілін естіп жүрдім. Бірақ өзім бұл тілді білмегендіктен, олардың сөйлеуі «дұрыс» арабша ма, әлде «бұзылған» нұсқасы ма – оны ажырата алмадым. Бұл шешімді қабылдауға менің білімім жеткіліксіз болды – ал айналамдағы адамдар емес. Бірнеше жыл бұрын мен араб тілі курсынан өттім. Түрлі деңгейдегі адамдар бұл курсты жүргізген мұғалімнің араб тілін дұрыс әрі жақсы білетінін айтты. Оның беделі маған сенім ұялатты – мен оны «дұрыс» мұғалім деп қабылдадым. Сол курсты оқи бастағаннан кейін — дұрыс тілдік негіз алған соң — мен аздап арабша үйрене бастадым. Өкінішке орай, кейін бұл оқуды жалғастыра алмадым. Бірақ егер жалғастырған болсам, бір күні басқа біреудің сөйлеп тұрған арабшасы — «дұрыс» па, әлде «бұзылған» ба — соны анықтай алатын деңгейге жетер едім. Себебі менде ол кезде нақты, білімге сүйенген негіз болатын еді.
Біз дәл сол сенімді әдісті қолдануымыз керек: алдымен барлығы «дұрыс» деп мойындайтын Алланың белгілерінен — яғни Тәураттан бастаймыз. Одан кейін Исаның шәкірттері жазған кітаптарды зерттейміз. Осылайша біз негіз қаласақ, Пауыл сияқты басқа жазбалардың шынайы мағынасы мен сенімділігіне байыппен баға бере аламыз — ол бұзылған ба, жоқ па, соны анықтау мүмкін болады. Тура жолды іздеген әрбір адам үшін екі үлкен қауіп бар: бірі — Алланың уахиі емес нәрсені оңай қабылдап қою; екіншісі — Алла бізге үйренуді бұйырған кітаптарды тез тастап жіберу. Сондықтан біз Алланың алдында кішіпейілдікпен және құлшылықпен жүріп, Одан тура жол сұрауымыз қажет. Сол кезде ғана біз адасудан сақталып, шын мәнінде дұрыс жолда қала аламыз.