Ыбырайым пайғамбар (ғ.с.) өз баласын құрбандыққа әкелгені туралы әңгіме бола қалса, менің достарым, қЫбырайым пайғамбар (ғ.с.) өз баласын құрбандыққа шалу оқиғасы жайлы әңгіме қозғала қалса, менің достарым бұл құрбандыққа Сарадан туған Ысқақ емес, Ажардан туған үлкен ұлы Ысмағұл шалына жазылған деп сенеді. Сондықтан Құраннан осы оқиға жайлы оқығанда, мен қатты таңғалдым. Бұл үзіндіні достарыма көрсеткенімде, олар да таңырқап қалды. Ыбырайым пайғамбардың (ғ.с.) үшінші нышан-белгісін қарастырған мақалада осы маңызды тарихи оқиға егжей-тегжейлі талданған. Аяттың толық мәтінін осы жерден көруге болады. Онда не айтылған? Сол аятты тағы бір мәрте келтірейік:
«Ұлы өзімен бірге жүруге жеткен кезде: “Балақайым! Сені түсімде бауыздағанымды көремін; бір қарап көр, не дейсің?” – деді. Ол: “Әкетайым! Саған не әмір етілсе, соны орында. Алла қаласа, мені сабырлылардан табарсың”, – деді.»
(Саффат сүресі, 37:102)
Бұл аятта Ыбырайым пайғамбардың (ғ.с.) баласын құрбандыққа шалу оқиғасы баяндалады, алайда баланың аты нақты аталмайды. Сондықтан біз барлық мәтіндік дәлелдерді мұқият саралап қарастыруымыз керек. Құран Кәрімді толық зерттегенде, Ысмағұл пайғамбардың аты он екі жерде кездесетінін байқауға болады.
- Осы он екі үзіндінің екеуінде оның есімі Ыбырайым пайғамбармен (ғ.с.) бірге аталады (Бақара 2:125, 2:127).
- Бес жерде ол Ыбырайым және інісі Ысқақпен бірге аталады (Әли-Имран 3:84, Ниса 4:163, Бақара 2:133, 2:136, 2:140).
- Қалған бес үзіндіде Ысмағұл пайғамбардың аты Ыбырайымсыз (ғ.с.), басқа пайғамбарлармен қатар аталады (Әнғам 6:86, Ибраһим 14:39, Мәриям 19:54, Әнбия 21:85, Сад 38:48).
Ал Ыбырайым пайғамбармен (ғ.с.) бірге аталған алғашқы екі үзіндіде құрбандық оқиғасы емес, Қағбаны салуда бірге жасаған мінажаттары баяндалады.
«Сол уақытта үйді (Қағбаны) адамзат үшін жиналатын және бейбітшілік орны етіп жасадық. Ыбырайымның (ғ.с.) тұғырын намаз оқитын орын қылып алыңдар. Сондай-ақ, Ыбырайым мен Ысмағұлға (ғ.с.): “Үйімді (Қағбаны) тауап ететіндер, ғибадатқа берілетіндер, рукуғ жасап, сәжде ететіндер үшін тап-таза ұстаңдар” деп уәде берген едік.»
(Бақара сүресі, 2:125)
«Сол кезде Ыбырайым мен Ысмағұл (ғ.с.) Қағбаның іргетасын көтеріп тұрып: “Раббымыз! Бізден бұл амалымызды қабыл ет! Ақиқатында, Сен бәрін Естуші, бәрін Білушісің” – деп жалбарынды.»
(Бақара сүресі, 2:127)
Қасиетті Құранның ешбір жерінде құрбандыққа шалынған баланың аты нақты аталмайды. Онда тек «ұл» деп көрсетіледі. Ендеше, «құрбандыққа шалынған ұл – Ысмағұл» деген пікір неге соншалықты кең таралған?
Ыбырайым пайғамбардың (ғ.с.) ұлын құрбандыққа шалу оқиғасы жайлы пікірлер
Юсуф Али – Құранның аса беделді аудармашысы әрі тәпсіршісі. Оның «Саффат» сүресіне жасаған түсіндірмесінде осы оқиға жайлы екі ескерту бар:
Ескертпе 4096
(Жаратылыс 16:16)
Бұл оқиға Сирия мен Палестина өңірінде болған. Мұсылман дәстүрі бойынша, бұл құрбандыққа шалына жазылған ұл – Ысмағұл. Оның есімі «естіді» деген мағына береді, өйткені Алла Тағала Ыбырайымның дұғасын естіген еді (Саффат 37:100). Ысмағұл дүниеге келгенде, Ыбырайым пайғамбар 86 жаста болған
Бұл жерде Юсуф Алидің дәлелі — тек мұсылмандық дәстүрге сүйенеді.
Ескертпе 4101
Біздің нұсқамыз қазіргі еврей-христиан Тауратымен салыстырылады. Яһуди дәстүрі Ыбырайымның кіші ұлы Ысқақтың ұрпағын дәріптеу мақсатында бұл құрбандықты Ысқаққа телиді (Жаратылыс 22:1–18). Ысқақ дүниеге келгенде Ыбырайым 100 жаста болған (Жаратылыс 21:5), ал Ысмағұл 86 жасында дүниеге келген (Жаратылыс 16:16), яғни Ысқақтан 14 жас үлкен. Демек, Ысмағұл алғашында жалғыз ұл болған. Ал Жаратылыс 22:2-де былай делінген:
«Сонда Ол: “Ұлыңды, жалғыз ұлың Ысқақты алып, Мория еліне бар. Оны сол жерде мен көрсеткен таудың бірінде құрбандыққа шал” – деді.»
Юсуф Али бұл жерде «жалғыз ұл» деген сөзге сүйеніп, құрбандыққа Ысмағұл шалынды деп тұжырымдайды. Алайда, Жаратылыс 21-тарауда Ысмағұл мен Ажардың үйден қуылғаны баяндалады. Сондықтан 22-тарауда Ыбырайымның қолында қалған жалғыз ұлы – Ысқақ болған. Бұл туралы толық ақпаратты кейінірек келтіре аламын.
4076. Көне Келісімде берілген яһуди-мәсіхшілік баяндау мен біздің нұсқа салыстырмалы сипатта. Яһуди дәстүрі бойынша, құрбандыққа арабтардың атасы болған үлкен ұл — Ысмағұл емес, еврейлердің атасы — кіші ұл Ысқақ шалынды деп сенеді (Жаратылыс 22:1–18). Жазба бойынша, Ысқақ Ыбырайым пайғамбар 100 жасқа келгенде дүниеге келсе (Жаратылыс 21:5), Ысмағұл оның 86 жасында туған (Жаратылыс 16:16). Осылайша, Ысмағұл Ысқақтан 14 жас үлкен болған, және 14 жыл бойы Ыбырайымның жалғыз ұлы болды. Ал Ысқақ ешқашан да «жалғыз ұл» болған емес.
Дегенмен, Көне Келісімде былай деп жазылған:
(Жаратылыс 22:2)
«Құдай оған: “Өзің жақсы көретін жалғыз ұлың Ысқақты алып, Мория еліне бар. Мен саған көрсететін тауда оны құрбандыққа шал” – деп бұйырды»
Бұл жердегі басты уәж — «жалғыз ұл» деген сөз тіркесі. Себебі Ысмағұл 14 жас үлкен болғандықтан, тек сол ғана «жалғыз ұл» бола алады деген пікір ұсынылады.
Алайда, осы пікірді келтірген адам Жаратылыс кітабының алдыңғы 21-тарауында Ыбырайым пайғамбардың Ажар мен Ысмағұлды үйден қуып жібергенін ескермей қалған сияқты. Сондықтан, 22-тарауда айтылған кезде, Ыбырайымның қолында тек Ысқақ қалған еді — сондықтан ол «жалғыз ұлы» деп аталған.
Сондықтан Жаратылыстың басталуы 22 тарауда Ысмағұл үйінен кетіп қалады да, сол кезде үйінде «жалғыз ұлы» Ысқақ қалды. Қосымша мәліметтерді осы жерден оқи аласыз.
Ыбырайым пайғамбардың ұлын құрбандыққа әкелуі: Таурат куәлігі
Құран Кәрімдегі осы оқиғаның ерекшелігі — құрбандыққа шалынған ұлдың есімі аталмайды. Ал Тауратта бұл туралы нақты айтылған: Жаратылыс 22-тарауда Ысқақтың аты алты рет қайталанады (22:2, 3, 6, 7 (екі рет), 9).
Мұхаммед пайғамбар (ғ.с.) Таураттың беделін бекіткен
Хадистерге сүйенсек, Мұхаммед пайғамбар (ғ.с.) қазіргі біздің қолымыздағы Таураттың шынайылығын мойындаған. Осыған қатысты бірнеше хадис бар. Солардың бірі мынадай:
Абдулла ибн Омар (р.а.) риуаят еткен:
(Сүнән Әби Дауд, 38-кітап, №4434 хадис)
«Бір топ яһуди Алланың Елшісіне (ғ.с.) келіп, оны Қуфқа шақырды. Олар: “Әбулқасым, біздің бір адамымыз зина жасады. Соған қатысты үкім шығаршы” — деді.
Сонда Алланың Елшісі (ғ.с.) жастықшаға отырып:
“Тауратты әкеліңдер” — деді.
Олар кітапты алып келгенде, Ол жастықшаны астынан алып, Тауратты соның үстіне қойып:
“Мен саған да, сені жібергенге де иман етемін” — деді».
Мәрейім ұлы Ғайса Мәсіх (ғ.с.) Таурат беделін бекітті
Бұған дейін айтылғандай, Иса Мәсіх (ғ.с.) Таураттың қадірін Өз сөзімен бекітті. Ол бір уағызында былай деген:
«Сендерге шындығын айтамын: аспан мен жер жойылып кетпейінше, Таурат заңынан бір әріп те, тіпті бір ноқат та жойылмайды — бәрі толық орындалғанша.
(Матай 5:18-19)
Сондықтан кімде-кім сол өсиеттердің ең кішкентайын бұзып, басқаларға да соны үйретсе, ол Көктегі Патшалықта ең кіші деп аталады. Ал оларды орындап, өзгелерге де соны үйреткендер Көктегі Патшалықта ұлы деп аталады».
Ескерту: Дәстүр – Таураттан жоғары емес
Мұсаның Тауратындағы өсиеттердің орнына адам дәстүрлерін қою дұрыс емес. Шынында да, Иса Мәсіх (ғ.с.) өз заманының діни көсемдерін әшкерелеп, олардың Құдайдың заңының орнына адам дәстүрлерін ұстанатынын сынады:
Иса былай деп жауап берді:
— Ал сендер неге өз дәстүрлерің үшін Құдайдың бұйрығын бұзасыңдар?! Құдай: «Ата-анаңды құрметте!» және «Кімде-кім әкесін не шешесін қарғап-сілейтін болса, ол өлтірілсін» деп бұйырған.
(Матай 15:3-7)
Ал сендер: «Кімде-кім әкесіне не шешесіне: ‘Саған көмектесуге арналғаным – Құдайға бағышталған нәрсе’ десе, ол ата-анасына көмек беруге міндетті емес» деп үйретесіңдер.
Сөйтіп сендер өз дәстүрлерің арқылы Құдайдың сөзін жоққа шығардыңдар! Екіжүзділер!
Мәсіх (ғ.с.) бұл жерде адам дәстүрін Құдай заңының орнына қою – қауіпті қателік екенін ашық ескертеді.
Бүгінгі біз оқып жүрген Таурат мәтіндері – Өлі теңіз жағалауынан табылған көне қолжазбалармен дәлелденіп отыр.
Төмендегі сызбада Таураттың ең көне қолжазба көшірмесі б.з.д. 200 жылдары жазылғаны көрсетілген (толығырақ мына жерден қараңыз). Бұл – Мұхаммед пайғамбар (ғ.с.) мен Иса Мәсіх (ғ.с.) куәлік еткен Таурат бізге бастапқы қалпында, еш өзгеріссіз жеткенін білдіреді.
Сондықтан, егер пайғамбарлардың сөзіне жүгінсек, бұл маңызды сұрақтың жауабы айқын болмақ.
English
Kazakh