Қара тастың Қағбадан жоғалып кетуін пайдалана отырып (хижраның 318 жылы), біз бұл мәселені егжей-тегжейлі қарастырамыз. Иса Мәсіхтің (ғ.с.) айқышта өлгенін жоққа шығаратындар, әдетте Ниса сүресінің 157-аятына сілтеме жасайды.
«Тағы да: “Біз Алланың елшісі Мәриям ұлы Иса Мәсіхті өлтірдік!” — деді олар. Алайда олар оны өлтірген де жоқ, айқышқа шегелеген де жоқ. Бірақ (оған ұқсас біреу) оларға ұқсатылып көрсетілді. Шын мәнінде, бұл туралы келіспеушілікте болғандар күмән ішінде. Олардың бұл жайында нақты білімі жоқ, тек жорамалға ерген. Расында, олар оны өлтірген жоқ.»
Ниса 4:157
Иса Мәсіх (ғ.с.) өлтірілді ме?
Бұл жерде назар аудару керек бір маңызды жайт бар: Ниса сүресінде Иса Мәсіх (ғ.с.) өлмеді деп айтылмаған. Онда тек яһудилердің оны өлтірмегені айтылған — бұл мүлде басқа мәселе. Інжілде Иса Мәсіхті яһудилер тұтқындап, оны бас діни қызметкер Қаяфаның алдына алып барғаны жазылған:
«Таң сәріде яһуди дінбасылары Исаны Қаяфаның сарайынан римдік әміршінің сарайына алып барды.»
Жохан 18:28
Пилат — Римнің билеушісі еді. Яһудейлер Рим империясының басқаруында болғандықтан, өздігінен ешкімге өлім жазасын кесуге құқықтары жоқ болатын. Сол себепті, Пилат кейін Иса Мәсіхті (ғ.с.) өз сарбаздарының қолына тапсырды:
«Сонда Пилат олардың дегеніне көніп, Исаны айқышқа шегелеп өлтіруге бұйырды.»
Жохан 19:16
Сондықтан Исаны (ғ.с.) айқышқа шегелеп өлтіргендер — яһудилер емес, Рим өкіметі мен римдік сарбаздар болды. Ал Мәсіхтің шәкірттері яһуди басшыларын дәл осы үшін, яғни Рим билігіне ұстап бергені үшін айыптады:
«Ата-бабаларымыздың Құдайы — Ыбырайым, Ысқақ және Жақыптың Құдайы Өзінің Қызметшісі Исаны ұлылыққа бөледі. Соны Пилат босатпақ болғанда, сендер оған опасыздық жасап, Пилаттың алдында Одан бас тарттыңдар.»
Елшілердің істері 3:13
Яһудилер Исаны римдіктерге ұстап берді, ал римдіктер оны айқышқа шегеледі. Ол айқышта қайтыс болған соң, денесі қабірге қойылды:
«Исаны айқышқа шегелеп өлтірген жерде бір бақ бар еді. Сол бақта әлі ешкім қойылмаған жаңа қабір болатын. Және яһудилердің дайындығы күні болғандықтан әрі қабір жақын тұрғандықтан, олар Исаның денесін соған қойды.»
Жохан 19:41-42
Ниса сүресінің 157-аятында Иса Мәсіхті (ғ.с.) яһудилердің өз қолымен айқышқа шегелемегені айтылған. Өлім жазасын Рим билігі жүзеге асырған — Иса Мәсіхті (ғ.с.) айқышқа шегелеп өлтіргендер римдіктер еді.
Мәриям сүресі және пайғамбардың өлімі
Иса Мәсіхтің (ғ.с.) шынымен өлген-өлмегені туралы Мәриям сүресінде нақты айтылады:
«Менің туған күнімде де, өлетін күнімде де, қайта тірілетін күнімде де амандық болсын!»
Мәриям 19:33-34
Міне, осы — олар күмәнданып, дауласқан Мәриям ұлы Иса (ғ.с.) туралы шындық.
Бұл аяттар Иса Мәсіхтің (ғ.с.) өз өлімі мен қайта тірілуін алдын ала айтқанын көрсетеді — бұл Інжілдегі жазбалармен де сәйкес келеді.
“Иса Мәсіхтің (ғ.с.) орнына Яһуда айқышқа шегеленді” деген теория жайлы
Халық арасында кең тараған бір теория бойынша, Яһуда Иса Мәсіхке (ғ.с.) ұқсап кеткен немесе соған ұқсатып өзгертілген. Осылайша яһудилер Иса деп ойлап, Яһуданы тұтқындап, римдіктерге беріп, олар оны айқышқа шегелеп өлтірген деседі. Бұл тұжырымда Иса Мәсіх (ғ.с.) мүлде өлмей, бірден көкке көтерілді делінеді. Алайда бұл оқиға не Құранда, не Інжілде мүлде айтылмайды. Соған қарамастан, бұл болжам халық арасында жиі айтылады. Ендеше, бұл теорияны мұқият қарастырайық.
Тарихи жазбалардағы Иса Мәсіх (ғ.с.)
Иса Мәсіхтің (ғ.с.) айқыштағы өлімі жайлы қазіргі заманғы тарих беттерінде де бірнеше дерек келтірілген. Мәселен, Римнің әйгілі тарихшысы Тацит б.з. 65 жылдары император Неронның алғашқы мәсіхшілерге жасаған қудалауын сипаттай отырып, Иса Мәсіхке (ғ.с.) қатысты мынадай тарихи мәлімет қалдырған:
«Нерон, өздерін мәсіхшілер деп атайтын адамдарды ең ауыр азаптармен жазалады. Бұл атаудың негізін қалаушы — Иса есімді адам, Тиберий патшалығы тұсында Яһудея өңірінің әміршісі Понти Пилаттың бұйрығымен өлім жазасына кесілген болатын. Бірақ біраз уақытқа бәсеңдеген бұл зиянды наным Яһудеяда ғана емес, Римде де қайта жанданды».
Тацит, Анналдар, XV кітап, 44-бөлім
Тациттің жазбалары Иса Мәсіхтің (ғ.с.) тарихи шынайылығын растайды:
- Ол — шынайы өмір сүрген тарихи тұлға;
- Оны Понти Пилат атты римдік әмірші өлім жазасына кесіп, айқышқа шегелеткен;
- Оның ізбасарлары Яһудеяда оның өлімінен кейін жаңа сенім қозғалысын бастаған;
- Бұл қозғалыс б.з. 65 жылдарына қарай Римге де таралып, император Нерон оны тоқтатуға күш салған.
Иосиф Флавий — бірінші ғасырда өмір сүрген яһуди тарихшысы әрі әскери қолбасшы. Ол өз еңбектерінде Иса Мәсіхтің (ғ.с.) өмірі мен өлімі туралы былай деп жазды:
«Осы кезеңде Иса есімді ақылды әрі ізгі жан өмір сүрді. Ол игі істер жасайтын және шындықты сүйетін адам болатын. Оның ілімін яһудилер арасынан да, басқа халықтардан да көптеген адамдар қабылдады. Пилаттың бұйрығымен ол айқышқа шегеленіп өлтірілді. Алайда оның шәкірттері өз ұстаздарын тастап кеткен жоқ. Керісінше, олар оның өлімінен үш күн өткен соң қайта тіріліп, оларға көрінгенін айтып жүрді».
Иосиф Флавий, Ежелгі замандар, XVIII кітап, 33-бөлім, б.з. 90 ж.
Осы жазба арқылы Иосиф Флавий мыналарды растайды:
- Иса Мәсіх (ғ.с.) тарихи өмір сүрген адам болған;
- Ол халыққа тәлім берген діни ұстаз болған;
- Оны өлім жазасына кесіп, айқышқа шегелеген — римдік әмірші Понти Пилат;
- Оның шәкірттері Иса Мәсіх (ғ.с.) үш күннен кейін қайта тірілген деп жариялаған.
“Осы тарихи деректерге сүйене отырып, Иса Мәсіхтің (ғ.с.) шын мәнінде қайтыс болғанын және оның өлімнен қайта тірілгені жайлы хабарды шәкірттері Римге дейін жеткізгенін айқын көруге болады.”
Киелі кітаптағы тарихи дерек көздері
Иса Мәсіхтің (ғ.с.) шәкірттері Иерусалимдегі ғибадатханада Оның өлімнен қайта тірілгенін жария еткен кезде не болғанын Елшілердің істері кітабы былай суреттейді:
Петір мен Жохан жұртқа уағыз айтып жатқанда, діни қызметкерлер, ғибадатхана күзетінің басшысы және саддукейлер келіп, олардың “Иса өлімнен қайта тірілді” деп жұртқа үйретіп жүргеніне қатты ашуланды. Сөйтіп оларды ұстап алып, күн кеш болғандықтан келесі күнге дейін түрмеге қамады. Алайда Петірдің сөзін естіген көп адам сеніп, мәсіхшілер қауымындағы ер кісілердің саны шамамен бес мыңға жетті. Келесі күні Иерусалимде яһуди билеушілері, рубасылары және дін мұғалімдері бас қосып, Петір мен Жоханды ортаға шақырды. Бас діни қызметкер Ханна, Қаяфа, Жохан, Ескендір және басты діни қызметкер әулетінен тағы басқа да адамдар сол жерде болды. Олар екі елшіден: “Мұны қандай күшпен немесе кімнің атынан істедіңдер?” – деп сұрады. Киелі Рухқа толы болған Петір оларға былай деді: Уа, халықтың басшылары мен рубасылары! Егер біз бүгін бір адамға жасаған жақсылығымыз үшін, яғни оның қалай сауыққаны жайлы жауап беріп жатсақ, мынаны біліп қойыңыздар: бүкіл Исраил халқына да мәлім болсын — сіздер айқышқа шегелетіп өлтірген, ал Құдай өлімнен қайта тірілткен назареттік Иса Мәсіхтің атымен бұл адам сауықты әрі алдарыңызда тұр. Иса — сіздер менсінбей тастаған құрылысшылар тасы, бірақ дәл сол тас енді үйдің басты іргетасына айналды. Одан басқа ешкім бізді құтқара алмайды. Аспан астында адамзатқа берілген, құтқаратын басқа есім жоқ! Кеңес мүшелері Петір мен Жоханның батылдығына таңғалды. Өйткені олар діни білім алмаған, қарапайым адамдар болатын. Бірақ екеуінің Иса Мәсіхтің (ғ.с.) шәкірттері екенін бірден байқады. Қастарында тұрған, емделіп кеткен адамды көріп, еш қарсы уәж айта алмады. Сондықтан олар: «Кеңестен шығыңдар!» — деп бұйырып, өзара ақылдаса бастады. Бұл адамдарға не істейміз? Олар арқылы айқын бір керемет іске асқаны белгілі. Бұл бүкіл Иерусалим халқына аян, сондықтан оны жоққа шығара алмаймыз. Бірақ бұл хабар халық арасына одан әрі тарамасын десек, оларды бұдан былай сол Есімді атап сөйлеуге қатаң тыйым салып, ескерту жасауымыз керек.
Елшілердің істері 4:1-17
Сол кезде бас діни қызметкер мен оның жақтастары, яғни саддукейлер тобының мүшелері, қызғаныштан елшілерге қарсы шығып, оларды тұтқындатып, мемлекеттік түрмеге қамады. Бірақ түнде Жаратқан Иенің бір періштесі түрменің есіктерін ашып, оларды шығарып жатып: «Ғибадатханаға барып, осы Жаңа өмір туралы Ізгі хабарды халыққа түгел жеткізіңдер», — деді. Елшілер періштенің сөзін тыңдап, таңсәріде-ақ ғибадатханаға барып, жұртқа тәлім бере бастады. Осы уақытта бас діни қызметкер жақтастарымен бірге келіп, Жоғарғы кеңесті — Исраилдің рубасылары мен дін мұғалімдерінің толық мәжілісін жинады. Сосын олар елшілерді түрмеден алып келуге қызметшілерін жіберді. Алайда олар түрмеге барып, елшілерді таппады. Қайтып келіп, былай деп баяндады: «Түрме бекем жабық тұр, күзетшілер қақпалар алдында қарауылда тұр. Бірақ есікті ашқанымызда іште ешкім болмады». Бірақ ашқанымызда іште ешкім болмады», — деп баяндады. Бұл хабарды естігенде ғибадатхана сақшыларының бастығы мен басты діни қызметкерлер аң-таң болып, оның немен аяқталатынын түсінбей дал болды. Сол сәтте біреу келіп: «Сіздер түрмеге жапқан кісілер қазір ғибадатханада тұрып, халыққа тәлім беріп жатыр!» — деп хабарлады. Сақшылардың бастығы адамдарымен бірге барып, елшілерді алып келді, бірақ күш қолданған жоқ, өйткені халық тас атып тастай ма деп қорықты. Елшілерді Жоғарғы кеңестің алдына алып келгенде, бас діни қызметкер оларды тергеуге алды: «Біз сендерге сол Адамның атынан тәлім беруге қатаң тыйым салмадық па?! Ал сендер болсаңдар, ілімдеріңді бүкіл Иерусалимге таратып, сол Адамның қанын біздің мойнымызға артқыңыз келеді!» — деді. Сонда Петір мен басқа елшілер жауап берді: «Адамдарға емес, Құдайға көбірек бағыну керек! Ата-бабаларымыздың Құдайы сіздер айқышқа шегелеп өлтірген Исаны қайта тірілтіп алды». Құдай Оны Көсем әрі Құтқарушы ретінде Өзінің оң жағындағы ең құрметті орынға көтеріп жайғастырды. Осы арқылы Ол Исраил халқын теріс жолдан қайтарып, күнәларын кешіргісі келді. Біз осы оқиғаларға куә болдық, әрі Құдай өзіне мойынсұнғандарға сый ретінде берген Киелі Рух та куә. Мұны естіген Жоғарғы кеңес мүшелері қатты ашуланып, елшілерді өлтіргісі келді. Бірақ сол кезде олардың арасында Гамалиел есімді парызшыл адам орнынан тұрды. Ол бүкіл халық құрметтейтін заң мұғалімі еді. Гамалиел елшілерді біраз уақытқа сыртқа шығарып, Жоғарғы кеңеске былай деді: — Құрметті исраилдіктер, бұл адамдарға не істегілеріңіз келіп отырғанын жақсылап ойланыңыздар! Естеріңізде болар, біраз уақыт бұрын Теуда деген біреу шықты. Ол өзін ерекше көсеммін деп жариялап, артынан төрт жүздей адам ерді. Бірақ ол өлтіріліп, оған ергендердің бәрі тарап, ізім-ғайым жоғалды. Одан кейін халық санағы кезінде ғалилеялық Яһуда шықты. Ол да көпшілікті соңына ертіп, көтеріліске бастап еді, бірақ өзі қаза тауып, оның жақтастары жан-жаққа тарап кетті. Сондықтан мен сіздерге мынаны айтамын: бұл адамдарға тиіспеңіздер, оларды жайына қалдырыңыздар. Егер бұл ілім адамнан шықса, өздігінен жойылады. Ал егер Құдайдан шықса, онда сіздер оны құрта алмайсыздар — керісінше, Құдайдың еркіне қарсы күресіп қалуларыңыз мүмкін. Гамалиелдің бұл сөзі оларға ұнады. Олар елшілерді қайта шақырып, қамшылатып жазалады. Оларға Иса Мәсіхтің атынан сөйлеуге тыйым салып, босатып жіберді. Бірақ елшілер Жоғарғы кеңестен шығып, Иеміз Исаның аты үшін қорлық көруге лайық деп танылғандарына қуанып шықты.
Елшілердің істері 5:17-41
Яһуди басшыларының Ізгі хабарды тоқтатуға қанша күш салып жатқанына назар аударыңыз. Бүгінгі таңдағы жаңа қозғалыстардан қорқатын өкімет адамдарына ұқсап, олар да ізгі хабарды тоқтатуға тырысып, шәкірттерді қорқытып, тұтқындап, ұрып-соғып, тіпті кейбірін өлтірді. Шәкірттер бірнеше апта бұрын ғана Исаға ұқсас болған адам өлтіріліп, жерленген Иерусалим қаласында өздерінің ізгі хабарларын ешкімнен қорықпай жариялап жүрді. Онда шын мәнінде кім өлім жазасына кесілді? Пайғамбар ма? Әлде оған ұқсас кейіпке енген Яһуда ма?
Баламаларды салыстырып, қайсысы шындыққа жақын екенін көрейік.
Иса Мәсіх (ғ.с.) және қабірдегі дене
Қабір туралы екі-ақ нұсқа бар: не қабір бос болған, не онда Иса Мәсіхке (ғ.с.) ұқсас бір адамның денесі жатқан. Бұдан өзге мүмкіндік жоқ.
Енді Иса Мәсіхке ұқсас адам айқышқа шегеленіп, кейін оның мәйіті қабірге қойылды деген нұсқаны қарастырайық. Енді бізге белгілі тарихи оқиғаларға назар аударайық. Иосиф Флавий, Тацит және «Елшілердің істері» кітабы арқылы біз шәкірттердің Иерусалим мен Рим аумағында Ізгі хабар таратып, билік тарапынан қарсылыққа ұшырағанын білеміз — бұл оқиғалардың бәрі Исаға ұқсас Яһуда (егер біз осы теорияны ұстансақ) айқышқа шегеленіп, қайтыс болғаннан кейін орын алған. Бұл теория бойынша Яһуда өлген күйі қабірде қалды. Сол кезде шәкірттер, билік өкілдері, Тацит пен Иосиф — бәрі қабірдегі мәйітті Иса Мәсіхтің (ғ.с.) денесі деп ойлаған, алайда шын мәнінде ол Исаға ұқсап кеткен Яһуданың денесі болған.
Сонда мынадай сұрақ туындайды: егер шынымен де қабірде Иса Мәсіхке (ғ.с.) ұқсас Яһуданың денесі жатқан болса, онда неге римдіктер мен яһуди басшылары өлімнен қайта тірілу туралы хабарды тоқтату үшін сонша әуреге түсті? Олардың сол денені жұртқа көрсетсе болғаны емес пе? Егер қабірде Исаға ұқсаған Яһуданың мәйіті жатса, олар сол денені халыққа көрсетіп, «міне, Иса өлген, тірілмеген» деп, шәкірттердің жалған сөйлегенін дәлелдеп, ешкімді түрмеге жаппай-ақ тоқтата алар еді. Бірақ олар олай істей алмады — себебі қабір бос болатын.
Мысал ретінде — Қара тас, Қағба және Мекке мен Мединадағы мешіттер
Б.з 930 жылы (Хижра бойынша 318 ж.) Аббаси билігіне қарсы шыққан шиизмді ұстанатын топ Меккедегі Қағбаның ішіндегі Қара тасты ұрлап кетеді. Бұл тас Қағбаға тек 23 жылдан кейін ғана қайтарылды. Яғни, Қара тас жоғалып кетуі мүмкін нәрсе.
Енді мынадай жағдайды елестетіп көріңіз: Меккедегі Үлкен мешітке жиналған қажылардың алдында бір топ адам шығып, «Қара тас Қағбаның шығыс бұрышынан жоғалып кетті» деп ресми түрде мәлімдейді. Олар бұл мәлімдемені соншалықты сенімділікпен айтады, нәтижесінде мешіттегі көптеген адамдар шынымен Қара тас жоқ деп сене бастайды. Мұндай жағдайда Қос Қасиетті Мешіттің (Мекке мен Медина) Қамқоршылары (Хәдим әл-Харәмейн) не істер еді? Егер бұл мәлімдеме жалған болса, яғни Қара тас әлі орнында тұрса, онда Қамқоршылар еш қиындықсыз көпшілікке Қара тасты көрсетіп, қауесетті бірден жоққа шығарар еді. Қағбаның мешітке жақын орналасуы бұл әрекетті оңай жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Ал егер олар Қара тасты көрсете алмаса, бұл — оның шынымен жоғалғанын дәлелдейді.
Егер әлгі топ Қара тастың жоғалғанын Меккеден 450 шақырым қашықтықтағы Медина қаласындағы мешітте жарияласа, онда Қағбаның Қамқоршылары үшін бұл мәлімдемеге қарсы тұру қиынырақ болар еді. Себебі мұндай қашықтықта Қара тастың шынында орнында тұрғанын дәлелдеп көрсету оңай емес.
Осыдан шығатын қағида мынау: киелі нысан дауға қатысты жерге неғұрлым жақын болса, оның рас-өтірігін тексеру де соғұрлым жеңіл. Яғни, заттың жанында болу оның бар-жоғын дәлелдеуді оңайлатады.
Қайта тірілу туралы хабарға қарсы болған яһуди басшылары, оны дененің көмегімен жоққа шығара алмады.
Жоғарыда айтылған қағиданы осы жағдайға қолдансақ, Иса Мәсіхке (ғ.с.) ұқсатылған Яһудаға қатысты тұжырымда мынадай мән бар: Иса тіріліп кетті деп шәкірттері батыл түрде жариялаған Иерусалимдегі ғибадатхана — Яһуда жерленді делінген қабірден бірнеше метр ғана жерде орналасқан. Яһуди басшыларына осы қабірге барып, ішінде жатқан денені жұртқа көрсетіп: «Міне, оның денесі — қайта тірілген жоқ» деу өте оңай болар еді. Қайта тірілу жайлы хабар қабірдің дәл жанында таралғандықтан, оны бірден тексеруге мүмкіндік болған. Бірақ яһуди басшылары мұны істей алмады. Неге? Себебі қабір бос еді. Көрсететін дене болмаған.
Иерусалимдегі мыңдаған адам Исаның (ғ.с.) қайта тірілгеніне сенді.
Сол уақытта Иса Мәсіхтің (ғ.с.) тәнімен өлімнен қайта тірілгеніне Иерусалимнің өзінде-ақ мыңдаған адам сенді. Елестетіп көріңіз: егер сіз сол күні Петірдің уағызын тыңдаған жиналған көптің бірі болсаңыз және оның шынымен қайта тірілгеніне күмәндансаңыз, түскі үзіліс кезінде-ақ қабірге барып, ішінде біреудің денесі жатқанын көзбен көруге толық мүмкіндігіңіз болатын еді. Егер Исаға ұқсап айқышқа шегеленген Яһуданың денесі әлі де сол қабірде жатса, ешкім шәкірттердің қайта тірілді деген сөзіне сенбес еді. Бірақ тарих бізге Иерусалимнің өзінде Мәсіхке (ғ.с.) сенген мыңдаған адамның болғанын растайды. Егер сол қабірде Яһуданың денесі жатқанда, мұндай қозғалыс басталып, жайылып кетуі еш мүмкін емес еді. Сондықтан Яһуданың денесі қабірде қалды деген теория қисынға келмейді — ол шындыққа сәйкес емес.
Яһуда болды деген жорамалға бос қабір қарсы дәлел
Егер Иса Мәсіхтің (ғ.с.) бейнесіне ұқсап өзгертілген Яһуда айқышқа шегеленіп, кейін жерленген болса, онда ол сол қабірде жатуы тиіс еді. Алайда, бос жатқан қабір шәкірттердің Иса Мәсіхтің (ғ.с.) қайта тірілгені жайлы хабарын жариялауына негіз болды. Бұл хабар бірнеше аптадан соң, дәл сол Оның жазаланған және жерленген Иерусалим қаласында кең таралып, үлкен қозғалысқа айналды.
Бұл жерде тек екі ғана ықтимал нұсқа бар: біріншісі — Яһуданың денесі әлі де қабірде жатыр; екіншісі — Иса Мәсіх (ғ.с.) шын мәнінде өлімнен қайта тірілді. Егер қабірде жатқан өлі дене туралы нұсқа қисынсыз болса, онда жалғыз қалған шынайы түсінік — Иса Мәсіх (ғ.с.) римдіктердің қолынан қайтыс болып, жерленіп, кейін қабір бос қалып қайта тірілген. Бұл оқиға бізге Оның өлімі мен қайта тірілуі арқылы мәңгілік өмір сыйлап отырғанын көрсетеді.
Осы тақырыпқа тереңірек үңіле отырып, зерттеуші Камминг сүннит әдебиеттеріндегі дін ғалымдары мен имамдардың бұл жайлы түсіндірулерін саралап зерттейді.